Eenvoud is de ultieme verfijning. –Leonardo da Vinci
lk heb ooit Leonardo da Vinci’s “Het Laatste Avondmaal” gezien. Het was toen nog mogelijk om het UNESCO Werelderfgoed van de Kerk en het Dominicanenklooster van Santa Maria delle Grazie in Milaan, Italië, binnen te wandelen en de muurschildering te zien.
Wat herinner ik me? De stilte. Het diepe mysterie. Huilen om zo’n grootsheid zou sentimenteel zijn. Zoals Leonardo zelf zei, “Tranen komen van het hart en niet van de hersenen.” Leonardo schilderde het meest dramatische moment der tijden, zonder drama. Alles is vastgelegd binnen de grenzen van het mathematisch perspectief.
Tegenwoordig is de kamer waarin “Het Laatste Avondmaal” staat hermetisch afgesloten. Men gaat door twee deuren om binnen te komen, en alles sluit onmiddellijk na binnenkomst. De 15 minuten voor het bezichtigen en fotograferen van het schilderij, worden strikt aangehouden en het is verboden er een video van te maken.
Da Vinci’s “Laatste Avondmaal” is een enorm schilderij, ongeveer 2 meter breed en 2 meter hoog. Volgens het Milaan Museum is het gemaakt; “met tempera en olie op een gipspreparaat in plaats van de gebruikelijke techniek in het tijdperk van de fresco’s.” Leonardo experimenteerde met zijn eigen pigmenten om het schilderij op de muur te verzegelen voordat het gips droogde, maar al tijdens het leven van Leonardo begon het te bederven.
De muur waarop het meesterwerk was geschilderd was onderhevig aan vochtigheid die de aantasting ervan versnelde. In de 17e eeuw werd een deur in het schilderij geslagen en 200 jaar later gebruikten de soldaten van Napoleon het refectorium als stal.
In augustus 1943 werd het klooster getroffen door een bom die een groot deel ervan verwoestte. Het is een wonder dat het schilderij nog bestaat.
Het schilderij dat in stilte spreekt
De “Ultima Cena” is de laatste maaltijd van Christus met zijn apostelen (een Pesach-seder) die herinnerd wordt om twee gebeurtenissen. De ene bepaalt de parameters van de eerste Eucharistie. De andere is het moment waarop Christus zegt dat één van zijn discipelen hem zal verraden.
De 16de eeuwse kunsthistoricus Giorgio Vasari schreef in zijn beroemde “Lives of the Artists”: “Leonardo is erin geslaagd om het verlangen van de apostelen om te willen weten wie hun Meester zal verraden, tot uitdrukking te brengen. Op de verschillende gezichten zijn liefde, angst, verontwaardiging of verdriet te zien, omdat men niet in staat is de boodschap van Christus te begrijpen; en dit roept net zoveel bewondering op als de hardnekkige haat en het verraad dat in het gezicht van Judas te zien is”.
De compositie is pure geometrie. Het is vereenvoudigd en ontdaan van alle overbodige details. Het is verankerd in een gelijkzijdige driehoek gevormd door het lichaam van Christus. Hij zit onder een gewelfd pediment en het licht suggereert een aureool.
De drie ramen symboliseren de Heilige Drie-eenheid. De vier ramen langs de muren aan beide kanten zijn belangrijk in de klassieke traditie, omdat zij de Vier Deugden van Plato voorstellen. Maar alle perspectieflijnen brengen ons bij Christus. In de verte is een groen landschap. We vragen ons af of dit de hemel op aarde is.
Christus is het epicentrum van het verhaal. Hij is het stille, tijdloze centrum van het geheel. Binnen de chaos, is er het eeuwige.
De apostelen zijn monumentaal, bijna te groot voor de tafel, te groot voor de ruimte die ze innemen. Ze zijn in vier groepen. De Florentijnse schilders in de 15e eeuw geloofden, in tegenstelling tot hun voorgangers, dat de stemmingen van de geest zichtbaar zijn in gezichtsuitdrukkingen en lichaamsgebaren.
Dit is ook duidelijk zichtbaar in “Het Laatste Avondmaal”. De apostelen worden in beweging gebracht door “bezielde geesten” en dat komt door lichaamstaal tot uitdrukking vanuit hun “sensus communis” – de plek waar onze zintuigen samenkomen – de zetel van de ziel.
Leonardo gebruikte het lichaam om de ziel voor te stellen. In zijn woorden: “Maak de bewegingen van uw figuren passend bij de mentale toestand van deze figuren.”
Daarom zit het schilderij vol symboliek.
Petrus heeft een mes in zijn hand, een voorbode dat hij het oor van een soldaat zal afsnijden als hij Christus probeert te beschermen. Judas houdt een geldbuidel vast die de beloning bevat voor het identificeren van Christus bij de autoriteiten. Thomas wijst omhoog, en die vinger is de voorbode van het feit dat hij deze in de wond van Christus zal steken.
De tafel vormt een barrière, die het spirituele rijk van het aardse scheidt.
In het schilderij zijn verticale en horizontale lijnen te zien, van de contouren van de ramen, die lijken op een notenbalk. Giovanni Pala, een musicus, wiskundige en geleerde, stelt dat de positie van de broodjes en hun relatie tot de handen van de apostelen een muzikaal schrift vormen. Wanneer het van links naar rechts wordt gespeeld, is het slechts ruis. Maar aangezien Leonardo vaak in spiegelbeeld schreef, en de noten worden achterstevoren gespeeld, van rechts naar links, klinken ze als een renaissance klaagzang.
Leonardo da Vinci wordt wel als één van de grootste geesten beschouwd die ooit heeft geleefd. Schilder, beeldhouwer, uitvinder, wetenschapper, wiskundige, anatoom, astronoom, ingenieur, musicus, filosoof, schrijver: hij was op zoveel manieren begaafd dat zijn genie zijn meester was. Zijn ego lijkt volledig ondergeschikt te zijn gemaakt aan de intense behoefte om het mysterie van het leven te willen ontdekken en te ontrafelen. Hij was een onvermoeibare ontdekkingsreiziger op zoek naar kennis.
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (20 juni 2021): Leonardo da Vinci’s ‘The Last Supper’: Christ in the Epicenter of the Story
