Kleine Schubert! Hij was nog geen één meter vijftig lang, hij was gezet, hij was gewoontjes en werd slechts 31 jaar. De weinige brieven die hij ons naliet onthullen een zachtaardige, hartstochtelijke ziel, die geen rancune of listigheid kende. Hij was de muzikale boodschapper van oneindige schoonheid en genegenheid. In een tijdsbestek van 18 jaar produceerde hij een ongeëvenaarde hoeveelheid symfonieën, sonates, kamermuziek en liederen. Zijn vrienden noemden hem “Schwammerl” (“Kleine Paddenstoel”) en zeiden dat hij sliep met zijn bril op, zodat hij gelijk kon beginnen met componeren wanneer hij wakker werd.
Schubert (1797-1828) was in zijn tijd niet zo bekend als Beethoven, die slechts een paar straten verderop woonde. Desondanks had hij een vooraanstaande vriendenkring, waartoe bekende musici, dichters en schilders uit Wenen behoorden.
Deze groep vrienden was gefocust op hun eigen zaken, schijnbaar onbewust van de tumultueuze historische gebeurtenissen die om hen heen plaatsvonden. De bezetting van de stad door de troepen van Napoleon, het daaropvolgende Congres van Wenen en de repressieve regering van Metternich, leken hen weinig te interesseren of uit te maken. Zij waren alleen bezig met hun schilderijen, poëzie en muziek. Het doet je twijfelen aan het belang van grote gebeurtenissen. Weinig mensen weten iets over de Napoleontische oorlogen, het Congres van Wenen, of Klemens von Metternich, maar de meeste mensen kennen wel het “Ave Maria” van Schubert!
We weten weinig over het leven van de componist, maar zijn ruim 700 liederen op basis van teksten van de groten en de minder groten der aarde, vertellen ons duidelijker dan welke biografie ook, wat er in zijn hart huisde. Het zuivere, het stralende, het mooie, namen er zeker hun intrek, evenals vriendelijkheid en een verlangen naar hogere waarden. “O, Mozart! Hoeveel sporen van een fijnere, betere wereld heb je in onze zielen achtergelaten!” schreef hij in zijn dagboek.
Schuberts thema’s
Vier onderwerpen zijn prominent aanwezig in Schuberts “lieder”, onderwerpen die zijn gedachten voortdurend lijken te hebben beziggehouden zijn: het lot van de mens, de aard van het menselijk hart, de kracht van schoonheid, en tenslotte, de relatie van de ziel tot God. De tegenwoordigheid van God is echter in al zijn liederen aanwezig.
Schubert was van zijn 19de tot zijn 24ste bezig met het lot van de mens, zoals blijkt uit zijn werken aan en het bewerken van de compositie van het grote gedicht van Goethe “Gezang van de Geesten Over de Wateren”. Schubert geloofde dat zijn ziel uit de hemel kwam en daarheen zou terugkeren. Dat zijn lot op aarde even onvoorspelbaar en veranderlijk was als de wind. “De ziel van de mens, lijkt op water, uit de hemel komt zij, naar de hemel keert zij terug,” schrijft Goethe. “Het lot van de mens, is als de wind!”
Toen Schubert nog een tiener was, schreef hij over de liefde, de passies die ermee gepaard gaan en het gemak waarmee ze ons naar grote hoogten en diepe dalen brengt. In “Gretchen aan het spinnewiel,” uit “Faust” van Goethe, zingt Gretchen, die verlaten is door de galante jonge Faust: “Ik heb mijn rust verloren en zal die nooit meer vinden. Hoe mijn hart naar hem verlangt! Kon ik hem maar vasthouden en kussen wat ik zo graag wil!” De mannier waarop Schubert de woorden van de dichter weet te interpreteren is indrukwekkend en we kunnen ons afvragen aan wie deze gepassioneerde adolescent dacht.
De meeste liederen van Schubert, vaak op basis van de woorden van minder belangrijke dichters, eren dat mysterieuze, ondefinieerbare fenomeen dat we schoonheid noemen. Ze zijn mooi op zichzelf, ze prijzen de schoonheid van de natuur, maar ook de creaties van mensenhanden die we kunst noemen. “Geliefde kunst, in zovele donkere tijden heb je mijn hart verwarmd en me naar een betere wereld geleid!” zingt de dichter in zijn vers ” Aan Muziek.”
De beschouwing van de natuur leidt tot de beschouwing van haar Schepper. “De Almachtige”, misschien wel Schuberts grootste lied, is een prachtig portret van Schuberts ziel, de breedte en diepte ervan. Het is een lied van verwondering, spontaan geloof en grenzeloze liefde voor zijn Maker: “Groot is Jehova de Heer! De hemel en de aarde verkondigen zijn macht! Je hoort het in het onweer, ziet het in de sterrenhemel, voelt het in het kloppen van je hart!”
Het lied “The Infinite One” spreekt God rechtstreeks aan. “Hoe verheven is mijn hart als het aan U denkt, o Oneindige! De wind raast door het bos, een donderslag weerklinkt in de hemel – het is God die u prijst!”
Grote vertolkers van Schubert
Schuberts opmerkelijke oprechtheid, dat wil zeggen zijn waarachtigheid, vereist dat de zanger dezelfde eigenschap bezit. Als de waarachtigheid ontbreekt, is het gezang een vervalsing: mooi misschien, tot in het kleinste detail waarheidsgetrouw, maar even levenloos als een wassen beeld van Madame Tussauds. De grote Amerikaanse romanschrijfster Willa Cather schreef dat “kunst de verfijning van waarachtigheid is. Alleen mensen die geen flauw idee hebben, denken dat waarheidsgetrouw zijn gemakkelijk is; alleen de grote kunstenaar weet hoe moeilijk het is.”
Je kunt niet over de natuur zingen als je er geen persoonlijke relatie mee hebt. Je kunt niet over het menselijk hart zingen als je niet diep hebt geleden, of door vreugde overmand bent geweest. Je kunt niet over God zingen als je niet naar Hem hebt gezocht en Hem liefhebt.
Op dit moment is de beste vertolker van Schuberts liederen de Nederlandse tenor Peter Gijsbertsen. Ik ken hem van zijn recente opname “Nacht und Träume” (Nacht en dromen), een recital van de liederen van Schubert. Gijsbertsen deelt, met musici van het eerste uur, een intiem begrip van de tekst en een verbondenheid met het sentiment.
In het werk van Gijsbertsen is er een gevoel van spontaniteit en directheid, van plezier in het zingen en de indruk dat hij het lied echt heeft leren kennen. Hij heeft het omarmd en het is hem eigen geworden. Zijn stem is opmerkelijk mooi en het timbre is oprecht en onbevangen. Het lijkt erop dat elk lied dat hij zingt zijn meest dierbare lied is en alsof hij de kracht en schoonheid ervan voor de eerste keer ervaart.
Daarmee sluit Gijsbertsen zich aan bij de hieronder genoemde grote kunstenaars. Stuk voor stuk oprechte waarheidssprekers, die ons de woorden uit het hierboven geciteerde dagboek van de componist doen veranderen, zodat er komt te staan: “O Schubert! Hoeveel sporen van een fijnere, betere wereld hebt gij in onze ziel achtergelaten”.
Lotte Lehmann (1888–1976) “Im Abendroth” (“In the Glow of the Evening”)
Elisabeth Rethberg (1894–1976) “Wiegenlied” (“Cradle Song”)
Heinrich Rehkemper (1894–1949) “Der Lindenbaum” (“The Linden Tree”)
Hans Hotter (1909–2003) “An die Musik” (“To Music”)
Birgit Nilsson (1918–2005) “Dem Unendlichen” (“To the Infinite One”)
Christa Ludwig (b. 1928) “Die Allmacht” (“The Almighty”)
Peter Gijsbertsen (b. 1983) “Lied eines Schiffers an die Dioskuren” (“Song of the Sailor to the Dioskuren,” “Frühlingsglaube” (Faith in Spring”)
Munich Radio Choir “Gesang der Geister über den Wassern” (“Song of the Spirits Over the Waters”)
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (19 januari 2021): Truth Tellers: Franz Schubert Bequeathed to Us Hints of a Finer World
