“De School van Athene” is een van de belangrijkste en meest fascinerende fresco’s in de westerse kunstgeschiedenis. Paus Julius II gaf de productieve jonge kunstenaar Raffaello Sanzio da Urbino de opdracht zijn privé-vertrekken in het Vaticaan te decoreren.
De eerste kamer die Rafaël (1483-1520), zoals hij beter bekend is, onder handen nam was de “Stanza Della Segnatura,” of “Kamer van de Handtekening,” zo genoemd omdat hier de belangrijkste documenten van de Kerk werden ondertekend, verzegeld en in een afdwingbare doctrine gegoten. De zaal diende ook als bibliotheek van de Paus en als vergaderplaats voor het Hooggerechtshof van de Apostolische Signatura – het machtigste gerechtelijke orgaan van de Katholieke Kerk.
Welke kleuren en vormen, verhalen en ritmes de vier muren van deze gedenkwaardige kamer uiteindelijk ook zouden sieren, zij zouden toezicht houden op, of mogelijk zelfs invloed uitoefenen op, enkele van de meest ingrijpende beslissingen die van invloed waren op het leven (en het hiernamaals) van allen die in het uitgestrekte Heilige Roomse Rijk woonden.
De inzet kon niet hoger zijn geweest, en Rafaël wist dat. Het enorme fresco van meer dan 2 meter hoog en 2 meter lang was een enorme uitdaging voor een jongeman van nog geen 20. Er bestond een traditie om privébibliotheken te versieren met portretten van grote denkers, maar de renaissance-kunstenaar Rafaël bracht het idee naar een andere stratosfeer.
Voldoen aan de tijdgeest
De Renaissance was een uiting van de hernieuwde belangstelling voor de Oudgriekse en Romeinse filosofie, kunst, religie en cultuur. Het was een geniaal idee van Rafaël om dit in een schilderij weer te geven.
Zijn onderwerp verbeeldt het centrale debat in de westerse filosofie: De verschillende uitgangspunten tussen filosofen die zich bezighielden met de geestelijke wereld en filosofen die zich bezighielden met de fysieke wereld.
Rafaëls iconografie was pure genialiteit. Het is een weergave van de denkers die de westerse beschaving hebben gevormd – en dat nog steeds doen. Dit zijn de geesten die de waarheid, verkregen door de rede, vieren.
“De ‘School van Athene’ was een visuele manifestatie van de tijdgeest.
Niet alleen versloeg Rafaël concurrenten als Michelangelo en Leonardo om de opdracht in de wacht te slepen, maar Rafaëls werk kreeg ook lovende kritieken.
De School van Athene
Er zijn 50 figuren afgebeeld, waaronder Plato, Aristoteles, Socrates, Pythagoras, in een denkbeeldig architecturaal scenario. De twee meest prominente en centrale personages zijn de grondleggers van de westerse filosofie: Plato en zijn leerling Aristoteles.
Plato wijst naar boven omdat hij in zijn filosofie een spirituele premisse presenteert: de veranderende wereld die we om ons heen zien is slechts een schaduw van een hogere, waarachtiger werkelijkheid die eeuwig en onveranderlijk is en zaken als goedheid en schoonheid omvat. Voor Plato is deze bovenwereldse werkelijkheid de ultieme werkelijkheid en de zetel van alle waarheid, schoonheid, rechtvaardigheid en wijsheid.
Plato houdt zijn boek vast, de “Timaeus”, waarin hij zijn kosmologische theorieën voorstelt, wat de suggestie oproept van een scheidingslijn tussen zijn filosofieën en die van Aristoteles.
Met zijn handpalm naar beneden suggereert Aristoteles de basis van zijn praktische ethiek, omdat in zijn filosofie de enige werkelijkheid de werkelijkheid is die we kunnen zien en ervaren door middel van ons zicht en onze tastzin – precies de werkelijkheid die door Plato werd verworpen.
Aristoteles’ “Ethica”, het boek dat hij in handen heeft, legt de nadruk op elementen van de menselijke wereld zoals rechtvaardigheid, vriendschap en bestuur.
Elke figuur rechts van Plato vertegenwoordigt Plato’s theorieën over filosofie, terwijl ze links van Aristoteles de theorieën van Aristoteles vertegenwoordigen.
De personages in “De school van Athene” vieren het klassieke denken, maar er wordt ook hulde gebracht aan de vrije kunsten, gesymboliseerd door de twee standbeelden van Apollo, god van het licht, boogschieten en muziek, en Athena, godin van de wijsheid in de Romeinse vorm van Minerva.
De omgeving waarin allen bijeen zijn is Romeins. Het plafond is geïnspireerd op de basiliek van Maxentius en Constantijn, het grootste gebouw op het antieke Forum Romanum. De architectonische structuren lijken de diepte en het monumentale belang te onderstrepen van datgene waarin de hoofdpersonen geloven.
Rafaëls genie
Het schilderij toont Rafaëls intellectuele gebruik van lineair perspectief, met een centraal verdwijnpunt bij de linkerhand van Socrates. Rafaël beheerste ook de kenmerkende technieken van de hoogrenaissancekunst, zoals “sfumato” (het verzachten van de overgangen tussen kleuren), precieze anatomische correctheid, en authentieke emotionaliteit en expressie.
Zijn individuele stijl had een bijzondere grandeur. Toch was hij doortrokken van humanisme en stond hij bekend om zijn helderheid, rijke kleuren en moeiteloze compositie.
Michelangelo en Leonardo, die samen met Rafaël het geniale triumviraat van de Renaissance vormden, verschijnen op het schilderij. Leonardo is vermomd als Plato, Michelangelo is Heraclitus, en Rafaël verschijnt uiterst rechts, met een donkere hoed op.
De renaissance-kroniekschrijver Vasari erkende dat Rafaël de oudere kunstenaar Michelangelo het nakijken gaf:
“Rafaël van Urbino had zich als schilder in hoog aanzien ontwikkeld, en zijn vrienden en aanhangers beweerden dat zijn werken meer in overeenstemming waren met de regels van de kunst dan die van Michelangelo, door te beweren dat ze sierlijk van kleur waren, mooi van uitvinding, bewonderenswaardig van uitdrukking, en van karakteristiek ontwerp; terwijl die van Michelangelo, zo werd beweerd, geen van deze kwaliteiten bezaten, met uitzondering van het ontwerp. Om deze redenen werd Rafaël, door degenen die dit zo zagen, geacht volledig gelijk te zijn aan, zo niet superieur aan Michelangelo in het schilderen in het algemeen, en… beslist superieur aan hem wat betreft de kleuren in het bijzonder.
Er wordt gezegd dat het licht dat twee keer zo fel brandt, half zo lang brandt. Zo was het ook met Rafaël. Zijn briljante carrière in Rome vertegenwoordigt het meest schitterende juweel in de kroon van de westerse beschaving die de Renaissance is. Hij stierf op slechts 37-jarige leeftijd en werd begraven in het Pantheon.
Jani Allan is journalist, columnist, schrijver en omroeper.
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (23 mei 2021): A Tribute to the Greatest Western Thinkers: ‘A School of Athens’
