Een van de meest verbijsterende zaken in onze westerse samenleving voor velen is hoe moraliteit lijkt te zijn verdwenen onder de paraplu van de politiek. Het lijkt er bijvoorbeeld meer toe te doen of men een Democraat of een Republikein is dan of men goed of fout is. Goed of fout zijn, is overigens identiek geworden aan Democraat of Republikein zijn! We zijn, met andere woorden, eerder tribaal dan rationeel geworden.
Maar, zoals de Engelse moralist en essayist Samuel Johnson opmerkte: “Wie rationeel denkt, denkt moreel.” Tribaal denken—mijn land, mijn partij, mijn familie, mijn ideeën, goed of fout—is een pervertering van de rede. Het hele gedicht van Dante, “De Goddelijke Komedie”, kan gezegd worden over de perversie van de rede (het intellect) die leidt tot de hel, verdoemenis en de oneindige ellende van zo veel van de menselijke conditie, zowel in dit leven als in het volgende.
Moraliteit is niet langer aanvaardbaar
Moraliteit is tegenwoordig niet echt een populair onderwerp; het wordt misschien beschouwd als te ondoorzichtig, te controversieel, en veruit het belangrijkste, te veroordelend. Zei ik “veroordelend”? Zoals auteur Theodore Dalrymple, ook wel de “Orwell van onze tijd” genoemd, opmerkte: “Wanneer jonge mensen zichzelf willen prijzen, beschrijven ze zichzelf als ‘niet-oordelend’. Voor hen is de hoogste vorm van moraliteit amoraliteit.” Niet verwonderlijk dus dat New York Times schrijver David Brooks in zijn artikel “If it Feels Right…” spreekt over interviews die door heel Amerika zijn afgenomen en waarin “tweederde van de jongeren ofwel de vraag [over hun morele leven] niet kon beantwoorden, ofwel problemen beschreef die helemaal niet moreel zijn.”
En het zijn niet alleen jongeren. Het belangrijkste aspect van de afschaffing van het niet-oordelen is taalkundig: Ondanks de bijna dagelijkse ervaring van veel mensen met goed en kwaad, hebben we nu al meer dan 30 jaar een consistente inspanning van politici, theologen, media en de rest, om de woorden “goed” en “kwaad” te schrappen en te vervangen door een anodyne van woorden als “onaanvaardbaar”. Verachtelijk gedrag en verlangens zijn niet langer slecht; ze zijn onaanvaardbaar.
Deze verandering degradeert moraliteit natuurlijk van een absolute naar een sociale norm. En zoals schrijver en psychiater Norman Doidge in zijn voorwoord bij Jordan B. Peterson’s “12 regels voor het leven” opmerkte: “Het idee dat het menselijk leven vrij kan zijn van morele zorgen is een fantasie.”
Cultureel commentator David Brooks legt verder uit: “Wanneer de moderne cultuur zonde probeert te vervangen door ideeën als dwaling of ongevoeligheid, of woorden als ‘deugd’, ‘karakter’, ‘kwaad’ en ‘ondeugd’ helemaal probeert uit te bannen, maakt dat het leven niet minder moreel; het betekent alleen dat we de onontkoombare morele kern van het leven hebben verdoezeld met oppervlakkige taal. … Bovendien is het begrip zonde noodzakelijk omdat het radicaal waar is.”
Het kwaad afschaffen
Het probleem met het afschaffen van het kwaad—of liever met het doen alsof het er niet is en dat het opnieuw gedefinieerd kan worden—is dat het kwaad zelf dat doet, en deze praktijk genereert nog meer kwaad. Ptahhotep, een vizier die meer dan 4.000 jaar geleden schreef, merkte op dat we het kwaad niet opnieuw moesten definiëren, maar het moesten stoppen, want “het stoppen van het kwaad leidt tot de duurzame vestiging van de deugd”.
Het kwaad stoppen veronderstelt natuurlijk dat we weten wat het is. Wanneer de moraal gebaseerd is op een transcendente werkelijkheid—op spirituele verlichting (boeddhisme), de goden (de code van Hammurabi) of God zelf (de Tien Geboden), kunnen we het kwaad begrijpen als een tegenpool van de transcendente bedoelingen. Wat we zien in deze voorbeelden van wetboeken of wetten is een enorme overlapping op het gebied van de kernmoraal: overspel, diefstal, valse getuigenis, moord—om vier voor de hand liggende voorbeelden te noemen—die worden veroordeeld. Wat de concrete details zijn (de context), en wat de straffen en gevolgen kunnen zijn, kan variëren, maar de algemene richting is heel duidelijk.
Helaas is het stoppen van het kwaad niet wat politici en velen vandaag de dag willen. Zoals Dalrymple zegt in “Our Culture, What’s Left of It,” “In het psychotherapeutische wereldbeeld … is er geen kwaad, alleen slachtofferschap.”
Niemand is meer verantwoordelijk voor zijn daden; iedereen heeft potentieel therapie nodig—probleem opgelost! Dit idee gaat terug tot de Verlichting en de denkers die daaruit voortkwamen: Marx zou een klassiek voorbeeld zijn, omdat economische factoren volgens hem sociale kwalen voortbrachten, niet werkelijke, echte mensen. Ironisch genoeg zou zijn vrouw (of misschien zijn moeder), als leuke bijkomstigheid, hebben gezegd: “Ik wou dat Karl wat minder tijd besteedde aan praten over kapitaal en wat meer aan het vergaren ervan.”
We kunnen Nietzsche en Freud toevoegen aan de lijst van denkers, die elk de menselijke natuur wegverklaarden als het gevolg van een andere, simplistische factor: Verander de economie, word de superman, begrijp je dromen, en de utopie kan elk moment komen!
Uw psychiater bezoeken
De absurditeit van dit alles wordt duidelijk als men bedenkt wat Dalrymple ook opmerkte in zijn commentaar op een van de beroemdste begrafenissen van het einde van de 20e eeuw: “De pathologisch-therapeutische benadering van het leven is zo algemeen aanvaard dat de apostolische erfgenaam van St. Augustinus—dat wil zeggen, de huidige aartsbisschop van Canterbury—tijdens de begrafenisdienst voor de kwetsbaarheid van prinses Diana God dankte, alsof een afspraak met een psychiater het hoogst mogelijke morele en culturele streven van de mens was.”
Als Dalrymple’s commentaar toen al scherpzinnig was, dan is het dat nu nog tien keer meer, aangezien het verkondigen van iemands kwetsbaarheid en/of fragiele geestelijke toestand de conditio sine qua non van deugdzaamheid lijkt te zijn, zoals elk vluchtig onderzoek van de sociale media laat zien: Zie bijvoorbeeld een groot artikel op de BBC, “How LinkedIn Is Changing and Why Some Are Not Happy,” waarin de vraag wordt gesteld waarom een belangrijke site voor zakelijke contacten, Linkedin, in de afgelopen vijf jaar is veranderd in een snikfeest voor kwetsbare harten.
Waar moraliteit op gebaseerd is
Maar wat is dan de deugd of de moraal waarvoor wij willen en moeten opkomen? Ik heb de noodzakelijkerwijs transcendente bron ervan genoemd, wil zij gezag hebben. Bedenk hier dat rationaliteit begint nadat men de relevante principes heeft vastgesteld die niet-rationeel zijn: De rede zelf kan niet bewezen worden door de rede. We moeten aannemen dat de rede rationeel is voordat we ons erop beroepen.
Dit gezegd zijnde, heeft de rede specifieke toepassingen op vier gebieden van het leven: geen overspel plegen, niet stelen (diefstal), niet liegen (valse getuigenis), en anderen niet doden (moord). Een aanwijzing voor waar wij voor zouden kunnen staan, kan worden gevonden door na te gaan wat deze vier misdaden gemeen hebben. Het is duidelijk dat elk van hen andere mensen schaadt, maar hoe?
Ik denk dat het antwoord hierop—vanuit westers perspectief—is dat elk van deze activiteiten de vrijheid van een ander(en) beperkt: in omgekeerde volgorde: moord ontneemt een ander de vrijheid om te leven; valse getuigenis ontneemt de vrijheid van toegang tot de waarheid; stelen ontneemt de vrijheid van toegang tot materiële en immateriële bezittingen; en overspel ontneemt de vrijheid van vertrouwen en intimiteit met de belangrijkste persoon in andermans leven. Met andere woorden, het belangrijkste morele beginsel—evenwel de veronderstelling—waarvoor we moeten staan is vrijheid, onze individuele vrijheden en het respect dat we hebben voor de vrijheid van anderen.
Schrijver en krantencolumnist A.N. Wilson merkte in zijn boek “Dante in Love” op dat “het verhaal van de christelijke theologie—en men zou kunnen zeggen, het hele verhaal van het westerse denken—een eeuwigdurende strijd is geweest tussen determinisme en een poging om een geloof in onze vrijheid om morele keuzes te maken te verklaren. Als wij niet meer zijn dan de som van ons DNA, of niet meer dan wat de materialistische krachten van de geschiedenis van ons hebben gemaakt, of niet meer dan het product van onze sociale omgeving, dan zijn de rechtbanken—laat staan de hel—monsterlijke machines van onrechtvaardigheid; want hoe kan iemand ter verantwoording worden geroepen voor zijn gedrag als het allemaal voorbestemd is?”
Vrijheid is waar we voor vechten, en specifiek de vrijheid van de wil.
In deel 2 van dit artikel gaan we wat dieper in op het begrip vrijheid en vrijheid van de wil, en hoe die momenteel in gevaar is.
Gepubliceerd door The Epoch Times (3 mei 2023): Morality, Politics and Decline, Part 1: What Rational Morality Is Based On
