Venetië, een buitengewone plek, is een stad gebouwd op moerassen en water en had een republiek die meer dan 1000 jaar standhield. Het was lange tijd de dominante macht – een imperium – in het Middellandse Zeegebied. De republiek werd in 1797 verwoest door Napoleon toen hij de stad plunderde en een einde maakte aan de heerschappij van de laatste doge – de 120e in successie. Op het moment van haar val was haar macht en invloed al lang tanende, maar het is nauwelijks een schande om te zeggen dat een stad ten prooi viel aan Napoleon, aangezien het grootste deel van Europa dat deed.
Het republikeinse model van Venetië beïnvloedde de Amerikaanse Founding Fathers op een aantal manieren: het streven naar een lange levensduur (een republiek die was gebouwd om lang mee te gaan), de scheiding der machten en ook het concept van het federalisme moeten weerklank hebben gevonden.
Maar wat nog ongelooflijker is, zijn de 120 doges die elkaar meer dan 1000 jaar opvolgden. Maar wie, behalve een historicus, kan een van hen noemen? We kunnen Washington, Lincoln en anderen noemen van wie de grootsheid van de tong rolt; op dezelfde manier kennen we Napoleon, en als Brit zou ik koning Hendrik VIII, Willem de Veroveraar en premier Winston Churchill kunnen noemen. Dit zijn mensen die dingen hebben bereikt in hun tijd – goed of slecht – en wiens roem wereldwijd is. Maar de Venetiaanse doges? Hoe kan het dat Venetië een duizend jaar oud rijk had met 120 leiders (doges, geen koningen), maar dat we nauwelijks weten wie ze waren?
De contra-intuïtieve geheimen van Venetië
De vreemde anomalie van de doge omvatte ook de complexe en labyrintische mechanismen om hem te selecteren – een proces dat bijna onmogelijk kort beschreven kan worden. Het doel was om te voorkomen dat één individu of familie de overhand over de stad zou krijgen; het was een mechanisme dat zeker werkte.
Hoe waarschijnlijk was het, gezien de geschiedenis van de mensheid, dat er niet één dominante familie zou ontstaan? Denk aan wat er gebeurde met de Romeinse Republiek in een veel kortere tijdspanne. En niet zo ver van Venetië vandaan lag Rome met zijn tweeduizend jaar oude geschiedenis van het pausdom waar dominante families (bijvoorbeeld de Borgia’s) of, erger nog, royalty’s (bijvoorbeeld Filips de Schone van Frankrijk die het pausdom naar Avignon verplaatste) de macht overnamen. Niet zo in Venetië.
Sterker nog, in Venetië had de doge de leiding, maar in werkelijkheid was het moeilijk om te bepalen wie de leiding had. Want het tweede opmerkelijke feit over de doges is dat hun macht werd ingeperkt door zoveel controles dat ze nooit ongestraft konden handelen.
In ons moderne democratische tijdperk vinden we het misschien vanzelfsprekend dat niemand de touwtjes in handen heeft en zien we de waarde in van checks and balances. Maar zal het standhouden? In Amerika staat het systeem van checks and balances momenteel onder zware druk omdat er een onderzoek loopt naar een ex-president en er ook onderzoeken lopen naar de huidige president. Toch heeft Venetië duizend jaar van succesvolle checks and balances in stand gehouden? Buitengewoon.
Ten derde komen we bij iets dat nog vreemder is voor de moderne tijd – een tijd waarin we geobsedeerd zijn door persoonlijke prestaties, zoals veel van onze helden en schurken uit het verleden waren. Het lijkt erop dat persoonlijk onderscheiden worden het laatste was waar de leiders en politici van het oude Venetië aan dachten. Allen waren gebonden aan hun tradities en wat belangrijk was, was Venetië zelf: de burgers leefden en stierven voor Venetië: de tradities van Venetië, de handel van Venetië (dat net als Amerika nu het grootste handelscentrum ter wereld was) en de glorie van Venetië.
Het is waar dat we een aantal beroemde mensen uit Venetië kennen, maar dit zijn meestal virtuoze musici (zoals Vivaldi) en kunstenaars (zoals Tintoretto) die Venetië zelden verlieten en er dus in hun werken door geobsedeerd waren. Hun preoccupatie met hun muziek en kunst was esthetisch en commercieel. Vivaldi wilde niet dat zijn muziek in boeken werd gereproduceerd, omdat hij geloofde dat hij meer geld kon verdienen met de verkoop van gesigneerde manuscripten van zijn werk!
Een paradox
En hier komen we bij de vreemde paradox van Venetië: Aan de ene kant was het de meest commerciële en kapitalistische stad op aarde; en aan de andere kant, schijnbaar, de meest communistische, want iedereen was ondergeschikt aan de belangen van de staat, hoewel dit niet het totalitaire communisme van vandaag zou zijn – verre van dat.
De metafoor die ik zou gebruiken om het te beschrijven zou zijn als een verbazingwekkend machtige mierenkolonie waarin elke mier werkt (en over het algemeen lijken ze gelukkig in het vervullen van hun doel), elke mier het grotere goed dient en geen enkele mier te hoog en machtig mag worden. In de Griekse mythe werd Achilles aangewezen als de opperste krijger, maar zijn troepen werden de Myrmidonen of mieren genoemd. Ze staken ver boven hun gewicht uit (als ik metaforen door elkaar mag gebruiken). Venetië waren de Myrmidonen maar dan zonder Achilles.
Wat leren we hiervan? Het is duidelijk dat we in onze moderne westerse wereld een dergelijke onderdrukking van individualiteit niet zouden accepteren, omdat we er zo aan gewend zijn; voor ons is individualiteit als het water dat een vis inademt zonder het te merken. Maar sommige regimes onderdrukken individualiteit wel, maar hoe stabiel zijn ze op de lange termijn? Zal Noord-Korea 1000 jaar standhouden? Zal China dat doen?
En kunnen de Verenigde Staten dat wel? Ik ben geen politiek expert (en ik ben niet eens Amerikaan), maar de Founding Fathers hebben geleerd van Venetië. Het is interessant dat de republiek van de Verenigde Staten net begon toen Venetië ten onder ging, alsof de fakkel van het republicanisme aan hen was doorgegeven.
Fantasierijk? Misschien, maar als de Verenigde Staten 1000 jaar moeten meegaan, is het waarschijnlijk waar dat de mensen ervoor moeten zorgen dat ze die twee pijlers van het Venetiaanse lange leven blijven omarmen: scheiding der machten en federalisme, waarbij de macht wordt verdeeld.
Het tegenovergestelde daarvan, de centralisatie van de macht die nu in alle landen van het Westen plaatsvindt, is als de zwaartekracht van een zwart gat. Centralisatie is een ondeugd die ten koste van alles bestreden moet worden, want het eindigt in een te ver doorgevoerde staat.
In deel 2 van deze serie artikelen bespreken we de Scrovegni Kapel in Padua. Daar kunnen we de ontzagwekkende schilderijen van Giotto en de zeven deugden en zeven ondeugden bekijken.
Gepubliceerd door The Epoch Times (21 oktober 2023): Venice, Where the Doges Ruled
