Tweeduizend jaar geleden bedacht een vooraanstaand Romeins historicus het populaire aforisme: “Beter laat dan nooit.” Zijn naam was Titus Livius, in het Engels eenvoudig Livy genoemd. Trouw aan het aforisme, schreef hij veel dat tegenwoordig terecht aandacht verdient.
Livy’s leven (ruwweg 59 v. Chr. tot ongeveer 17 n. Chr.) besloeg de belangrijkste periode in de duizendjarige geschiedenis van het oude Rome.
Hij was getuige van de laatste decennia van de afbrokkelende oude Republiek en de opkomst van de keizerlijke autocratie die wij kennen als het Romeinse Rijk. Hij was begin 20 toen de laatste grote verdediger van het republikeinse erfgoed, Cicero, werd vermoord door een handlanger van de tiran Marcus Antonius. Livy observeerde de eerste keizer, Augustus, gedurende zijn hele regeerperiode. Hij is het meest bekend om zijn geschiedenis van Rome, “Ab Urbe Condita”, zowel in zijn tijd als in de onze beschreven met termen als “monumentaal” en “magistraal.”
Het weinige dat we van de man zelf weten, wijst erop dat hij financieel welgesteld, onafhankelijk en teruggetrokken was. Hij was geschoold in retorica, filosofie en geschiedenis. Hij bekleedde nooit een openbare functie, hoewel hij Augustus blijkbaar persoonlijk kende. Het schrijven van deze omvangrijke geschiedenis van Rome nam zijn hele volwassen leven in beslag.
Hoewel de Romeinen in de tijd dat hij schreef zijn werk hoog aansloegen, weten we dat sommige delen van Livy’s historische verslagen ongetwijfeld gebaseerd waren op minimale gegevens, oude en dubieuze mondelinge verhalen en zelfs legende. Tenslotte schreef hij 2.000 jaar geleden over mensen en gebeurtenissen van maar liefst acht eeuwen voor zijn tijd.
“Ik hoop dat mijn passie voor het verleden van Rome mijn oordeel niet heeft aangetast”, zei hij in zijn inleiding tot “Ab Urbe Condita”, “want ik geloof oprecht dat geen land ooit groter of zuiverder is geweest dan het onze of rijker aan goede burgers en nobele daden.”
“De oude Romeinen”, schreef Livy over zijn landgenoten vóór het begin van de Republiek, “wensten allen een koning boven zich te hebben, omdat zij de zoetheid van vrijheid nog niet hadden geproefd.” Maar in 508 v. Chr. ontketenden de Romeinen een waarlijk historische revolutie, zowel op het gebied van ideeën als van leiderschap. Zij wierpen de monarchie omver en stelden een nieuwe orde in die uiteindelijk een Senaat van edelen, volksvertegenwoordigingen, de spreiding van gecentraliseerde macht, tijdslimieten, een grondwet, een eerlijk proces, habeas corpus en de breedste praktijk van individuele vrijheid die de wereld ooit had gezien, omvatte. Voordat zij dit alles minder dan vijf eeuwen later verloren, beleefden zij een opmerkelijke opkomst en ondergang. Lezers kunnen veel artikelen over Rome vinden op FEE.org/rome.
Van Livy leren we over de cruciale oorlogen van Rome tegen de Carthagers, de Samnieten en andere volkeren van het Italiaanse schiereiland. Hij informeert ons ook over de rivaliteit tussen Sulla en Marius, de stormachtige laatste dagen van de Republiek toen sterke mannen elkaar bevochten om de macht, de moord op Julius Caesar en de zelfzuchtige intriges van Augustus. Livy roemde de moed van zijn voorouders; in feite is hij de bedenker van de uitdrukking “Het geluk is met de dapperen”, die vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt als een stelregel en een motto.
Livy geloofde dat de waarde van geschiedenis groter is dan de kennis van namen, plaatsen en data, zoals deze passage van hem aangeeft:
“De bestudering van de geschiedenis heeft het buitengewoon heilzame en vruchtbare voordeel dat je, in het heldere licht van de historische waarheid, voorbeelden ziet van alle mogelijke soorten. Daaruit kun je voor jezelf en je land kiezen wat je moet navolgen en wat je moet vermijden omdat het schadelijk is bij de aanvang en rampzalig in zijn gevolgen.”
Zijn interpretatie van historische gebeurtenissen suggereert dat hij een bewonderenswaardig inzicht had in de menselijke natuur. Bekijk deze opmerkingen eens:
“Er is niets dat de mens niet wil proberen als grote ondernemingen grote beloningen in het vooruitzicht stellen.”
“Hij die het veracht, zal de ware glorie hebben.”
“Mensen zijn maar al te slim in het afschuiven van de schuld van hun eigen schouders naar die van anderen.”
“Mensen zijn langzamer in het herkennen van zegeningen dan van tegenslagen.”
“De staat lijdt aan twee tegengestelde gebreken, gierigheid en luxe; twee plagen die in het verleden elk groot rijk te gronde hebben gericht.”
“Er is niets dat zich vaker in een aantrekkelijk kleed hult dan een valse overtuiging.”
“Het gaat het beste met de mensen die er het beste van maken.”
De neiging van mensen om jaloers te zijn op mensen met rijkdom, of die nu onrechtmatig is verkregen of welverdiend, is niets nieuws in de geschiedenis. Eeuwen vóór Livy waarschuwde het 10e gebod van Mozes: “Gij zult niet begeren.” Livy merkte op hoe destructief het motief jaloezie kan zijn:
“Ware gematigdheid in de verdediging van politieke vrijheden is inderdaad een moeilijke zaak: doen alsof we een eerlijk aandeel voor iedereen willen, verheft ieder zichzelf door zijn naaste te onderdrukken; onze bezorgdheid om onderdrukking te vermijden leidt ertoe dat we het zelf beoefenen; het onrecht dat we afwijzen, brengen we op onze beurt over op anderen, alsof er geen andere keuze was dan het uit te voeren of het te ondergaan.”
Misschien gedeeltelijk omdat hij de bijtende invloed van jaloezie waarnam, uitte Livy scepsis over het grote publiek:
“Dat is de aard van de menigten: ze zijn ofwel nederig en onderdanig, ofwel arrogant en overheersend. Ze zijn niet in staat om gematigd gebruik te maken van vrijheid, wat de middenweg is, of om die te behouden.”
In mijn eigen geschriften als historicus en ook als econoom, heb ik vaak gewezen op het sterke verband tussen persoonlijk karakter en het lot van naties. Livy geeft enige bevestiging in deze passage:
“De onderwerpen waaraan ik elk van mijn lezers zou willen vragen om zijn ernstige aandacht te besteden zijn deze: Het leven en de moraal van de gemeenschap; en de mannen en de kwaliteiten waardoor, door middel van binnenlands beleid en buitenlandse oorlog, de heerschappij werd gewonnen en uitgebreid. Laat hem dan, naarmate de standaard van de moraal geleidelijk aan lager wordt, het verval van het nationale karakter volgen, observerend hoe het eerst langzaam daalt, dan steeds sneller naar beneden glijdt, en ten slotte begint neer te storten in een halsbrekende ondergang, totdat hij deze dagen bereikt, waarin we noch onze ziekten noch hun remedies kunnen verdragen.”
Wanneer wij over onze eigen toekomst nadenken, is het essentieel iets over het verleden te weten. De ervaringen van hen die ons zijn voorgegaan, vooral wanneer zij worden begrepen in de context van hun tijd, zijn beladen met lessen die wij op ons eigen risico negeren. Als het leren van die lessen ons op een beter pad brengt, laten we ze dan nu leren. Zoals Livy zou zeggen: “Beter laat dan nooit!”
Lawrence W. Reed is FEE’s president emeritus, Humphreys Family senior fellow, en Ron Manners wereldwijde ambassadeur voor vrijheid, na bijna 11 jaar als FEE’s president te hebben gediend (2008-2019). Hij is de auteur van het boek uit 2020, “Was Jezus een socialist?” en ook van ” Echte helden: ongelofelijke waargebeurde verhalen over moed, karakter en overtuiging” en “Neem me niet kwalijk, professor: Uitdagen van de mythes van het progressivisme“. Volg hem op LinkedIn en Twitter en like zijn pagina met publieke figuren op Facebook. Zijn website is LawrenceWReed.com. Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op FEE.org.
Origineel gepubliceerd door de Epoch Times (6 juli 2021): Lessons From Livy on How Great Civilizations Rise and Fall
