Op een groot doek dat in de Yale University Art Gallery in New Haven, Connecticut hangt, is een epische historische scène te zien die zich afspeelt in het Romeinse Colosseum. In het midden van de compositie heft een groep gladiatoren hun armen naar de zittende keizer en roept onhoorbaar een zin die pas in de titel van het schilderij tot uitdrukking komt: “Ave Caesar! Morituri te salutant” (“Wees gegroet Caesar! Wij die op het punt staan te sterven groeten u”).
Deze noodlottige toespraak werd voor het eerst opgetekend door historici uit de oudheid, maar is beroemd geworden in de moderne tijd, vooral door de alom populaire film “Gladiator” (2000). Maar terwijl de filmmakers 155 minuten hadden om hun verhaal te ontwikkelen, had de schilder slechts één moment om deze scène vast te leggen. En in dit moment stopte Jean-Léon Gérôme alle emotionele spanning, narratieve complexiteit en pathos van dat tijdperk vol met dodelijk massa-amusement.
Geschiedenis weerspiegelen
Gérôme, schilder en leraar aan de Franse Academie in Parijs, was misschien wel ‘s werelds beroemdste kunstenaar in de tweede helft van de 19e eeuw. Hij debuteerde met de Parijse Salon in 1847 en werd al snel een vaste deelnemer. In 1859 exposeerde hij “Ave Caesar! Morituri te salutant” in de Salon, een groot schilderij dat niet alleen het geweld en de wreedheid van de Romeinse gladiatorenspelen vastlegt, maar ook de geweldige sfeer van de uitzinnige arena.
Het schilderij, dat doet denken aan een hedendaags voetbalstadion, opent zich met een weids uitzicht op de architectuur, gevuld met toeschouwers, die niettemin slechts een klein deel is van de gigantische ovale structuur die om ons heen geïmpliceerd wordt. Wij, de kijkers, bevinden ons op de begane grond, recht voor de keizerlijke groet, dichtbij genoeg om de minachtende uitdrukking van de peinzende keizer te zien en het glanzende harnas van de gladiatoren, die binnenkort met bloed besmeurd zullen zijn zoals degenen die voor ons in het zand liggen. Terwijl de narratieve spanning zit in de interactie tussen de soldaten en de keizer, doet Gérôme inderdaad moeite om ons de andere, schijnbaar onbelangrijke acties te laten zien die op dit schilderij plaatsvinden – subtiele details die ons even afleiden van het hoofdonderwerp, maar die de tijd van het afgebeelde drama verlengen.
Als we naar de voorgrond links kijken, zien we een lichaam dat een pijnlijke dood is gestorven, liggend te midden van tekenen van gevechten en bloedvergieten. Achter hem worden moeizaam meer lichamen weggesleept door wat we het podiumpersoneel van de show zouden kunnen noemen, waarbij de wrijving van het zand duidelijk voor problemen zorgt.
Links van hen passeert een man, schijnbaar onbewust van de tumultueuze omgeving van de arena, maar eerder geconcentreerd op zijn taak om de bebloede grond opnieuw te bestrooien. Geposeerd als “De zaaier” van Jean-François Millet, die net was tentoongesteld in de Salon van 1850, neemt de man bijna de identiteit aan van een boer die een zeer alledaagse bezigheid uitvoert.
Achter hem lopen twee stafleden in mythologische kostuums naar de poort, waarbij er één omkijkt alsof hij wil controleren wanneer het podium klaar is voor het volgende gevecht. Ondertussen praten aan weerszijden van de keizer een paar priesters en aristocraten onder het publiek achteloos met elkaar, zonder te letten op de stervensrede van de mannen voor hen.
De aanwezigheid van deze bijpersonages plaatst het hoofddrama in een grotere context. Het herinnert ons eraan dat ondanks de moed die de gladiatoren moeten tonen voor hun laatste gevecht, het slechts een onbeduidende episode is in een opeenvolging van dagelijkse spektakels. Terwijl sommige toeschouwers gegrepen worden door de opwinding van het gevecht, zijn anderen gewoon gewend aan zulke gruwelijke scènes.
Dit, zo laat Gérôme ons zien, was het dagelijks leven in Rome in de nadagen van de Julio-Claudiaanse dynastie. Tijdens de 19e eeuw bloeide de klassieke wetenschap in Europa en bestudeerden geleerden de teksten en kunstvoorwerpen uit de oudheid. Als academisch schilder beheerste Gérôme niet alleen de weergave van menselijke figuren, maar was hij ook gefascineerd door de geschiedenis, die hij nauwgezet onderzocht en weergaf in dergelijke historische scènes. Maar in plaats van de scène af te spelen onder het bewind van Claudius, zoals beschreven door auteurs uit de oudheid, wees hij Vitellius aan als heerser – een van de vier keizers tijdens de turbulente burgeroorlog in 69 na Christus, die zelf slechts acht maanden na zijn troonsbestijging een gruwelijke dood stierf.
In “The History of the Decline and Fall of the Roman Empire” (1776-1789), verwijst Edward Gibbon naar de “beestachtige Vitellius” als één van de onwaardige opvolgers van Augustus, waarbij hij opmerkt dat “Vitellius in ongeveer zeven maanden minstens zes miljoen van ons geld heeft opgegeten. Het is niet gemakkelijk om zijn ondeugden met waardigheid of zelfs fatsoen uit te drukken.” Gérôme was oplettend in het vastleggen van dat beeld van de logge keizer. Door de wreedheid en ondeugden van de ineenstortende dynastie in beeld te brengen, koppelt de kunstenaar het morele falen van de heerser aan het decadente leven en de afnemende zeden van de hele samenleving en presenteert hij het als een spiegel aan het nageslacht.
Toen de kunstwereld in beroering kwam door de opkomende belangstelling voor het impressionisme, hield Gérôme voet bij stuk door erop aan te dringen dat de traditionele, academische manier van picturale representatie nog steeds veel te bieden had, zelfs in het tijdperk van de fotografie. Zijn schilderijen zoals “Ave Caesar! Morituri te salutant” laten de kunstenaar zien als een meesterverteller, en het waren precies dit soort beelden die de cineasten inspireerden om ze na te maken, vanaf de begindagen van het filmmaken tot nu.
Zou je andere soorten kunst- en cultuurartikelen willen zien? Mail ons je verhaalideeën of feedback op features@epochtimes.nyc
Origineel gepubliceerd op The Epoch Times (27 oktober 2023): ‘Hail Caesar! We Who Are About To Die Salute You’
