Ze moesten er zeker van zijn dat Hij dood was. Daarom werd de Romeinse centurio Longinus opgeroepen om zijn speer te heffen en de zijde van Jezus te doorboren toen Hij aan het kruis hing in de nacht van Zijn kruisiging, zo zegt de Bijbel. Er kwam onmiddellijk bloed en water uit, volgens Johannes. Er werd ons verteld hoe Jezus werd begraven en weer opstond op Zijn reis naar de hemel – maar die speer ging op een andere reis.
Volgens de legende was er honderden kilometers ten noorden van die heuvel in Jeruzalem, ten oosten van de Zwarte Zee, een heilige bron in een grot. In heidense tijden werd deze bron aanbeden, maar zelfs toen het christendom zich over die regio, Armenië, verspreidde, bleef de oude traditie bestaan. Naarmate de eeuwen verstreken, werd de grot een klooster dat bekend stond als Airivank – letterlijk ‘grotklooster’ in het Armeens – rond het begin van de 4e eeuw.
Moderne bronnen vertellen dat er vandaag de dag niets meer over is van Airivank. In plaats daarvan staat er een cluster van stenen kloosterkerken die al in de 11e eeuw werden gebouwd. Nu rusten deze sierlijke bouwwerken, deels uitgehouwen uit de levende rotswand, in een schilderachtige vallei langs de Azat rivier in het Geghama gebergte, 45 minuten ten oosten van de hoofdstad van Armenië, Yerevan. Sommige zijn vrijstaande stenen bouwwerken. Sommige zijn gedeeltelijk ingebed. Andere zijn volledig uitgehouwen kamers in de berg. Het vakmanschap en de visuele impact zijn indrukwekkend.
De groep kerken ligt helemaal aan het einde van een lange weg door de riviervallei. Vandaag de dag staat de plaats bekend als Geghard of ‘Geghardavank’, wat in het Armeens ‘Klooster van de Speer’ betekent.
De apostel Judas bracht naar verluidt de speer die Jezus doorboorde naar deze heilige noordelijke plek. Het wordt beschouwd als een relikwie en wordt nu tentoongesteld in het Schat van Etchmiadzin Museum in Armenië.
Met torenhoge kliffen, een rijke geschiedenis en prachtige architectuur is Geghard nu een plek waar toeristen samenkomen om op verkenning te gaan en avonturen te beleven. Als je het pad oploopt, kom je rijen vrouwen tegen die zwezeriken verkopen, heerlijke walnotenslierten gedrenkt in druivenmelasse (een dessert dat sujukh wordt genoemd) en snacks van platgedrukte, gedroogde vruchtenschijfjes (lavash genoemd). Je hoort het geluid van instrumenten als muzikanten spelen voor zakgeld.
Met dikke stenen muren en torens die drie zijden van het klooster op het zuiden omringen, rijst vanuit het midden een cilindrische stenen toren of koepel met een kegelvormig dak op, die het landschap domineert. Een steile klif omringt de open noordkant van Geghard. Als je door de gewelfde westelijke poort van de muur naar binnen gaat, zie je een vierkant, stevig en vrij robuust uitziend gebouw in de cluster. Dit is niet de kerk met de puntige toren, maar is verbonden met de westzijde ervan.
Merkwaardig lijkend op een gymnastiekzaal, is dit een gavit – een ontmoetingsplaats die van oudsher werd gebouwd aan de westkant van bepaalde oude kerken uit de 10e en 11e eeuw. Deze kloeke gavit werd gebouwd tussen 1215 en 1225 en is van binnen indrukwekkender: Vier massieve, vrijstaande stenen zuilen domineren het centrum. Ze ondersteunen een stenen dak met een centraal gat om licht binnen te laten. Hier werden ooit pelgrims ontvangen, misschien op een reis om de speer te zien die hun Verlosser had doorboord. Vandaag de dag is het verlicht met kaarsen terwijl bezoekers zich vergapen.
Het metselwerk is prachtig. Het westelijke portaal, waar men van buitenaf binnenkomt, heeft een boogvormig timpaan dat fijn versierd is met bloemmotieven. Het centrale gat in het plafond wordt bekroond door een koepel en structurele stalactieten dalen neer op de vier kolommen. Deze stijl van koepelplafonds met een zonnedak wordt in de hele cluster herhaald en is duidelijk Armeens.
Ongeveer tegelijkertijd met de bouw van de gavit werd in 1215 de hoofdkerk met het kegelvormige dak, de Katoghike kapel, gebouwd. De kapel werd gebouwd door de broers Zakare en Ivane aan de zijde van de generaals van koningin Tamar van Georgië, die een groot deel van Armenië terugwon van de Turken. In een eerdere vorm had dit klooster zwaar te lijden onder de Arabische kalief, toen het in de 10e eeuw werd geplunderd en ontheiligd.
De Katoghike kapel heeft een rijk versierd timpaan waarop granaatappelbomen staan afgebeeld. Buiten zijn er houtsnijwerken van duiven en een leeuw die een os aanvalt, wat de macht van de toen heersende prins symboliseert. In deze kerk zijn ook prachtig gebeeldhouwde vogels, rozetten en dierenkoppen te zien. Binnen valt het zonlicht binnen door de ramen in de ronde koepel. Een eenvoudige stenen koepel bovenop dient als plafond. De kamer heeft een gelijkarmige kruisvormige plattegrond en halfzuilen. Een apsis met een altaar ligt aan de oostkant, een deur naar de gavit ligt aan de westkant en een tunnel aan de noordkant wenkt bezoekers in de buik van de berg.
Beide gebouwen, de hoofdkapel en de gavit, staan grotendeels vrijstaand, met hun rug gedeeltelijk in de klif.
Maar misschien zijn de meest indrukwekkende delen van het klooster wel onzichtbaar, volledig ingebed in de klif. Er zijn meerdere kleinere kerken met vergelijkbare koepelstijlen die volledig onder de grond zijn uitgehouwen, wat laat zien dat Armeense ambachtslieden niet alleen prachtige architectonische werken konden maken, maar ze ook nog eens in massief gesteente konden uithouwen.
De eerste van de uitgehouwen kerken, voltooid halverwege de 13e eeuw, heeft een koepelplafond dat alleen van binnenuit zichtbaar is. Prachtig houtsnijwerk bedekt de eeuwenoude stenen oppervlakken. Verbonden met deze kerk vanuit het zuiden is een doorgang die leidt naar de noordkant van de gavit. Net als veel andere kleine ruimtes in Geghard heeft deze gehouwen kerk geen vrijstaande zuilen; de muren zijn eenvoudigweg bekleed met halve zuilen of pilasters. In de verschillende gewelven en kapellen van Geghard zijn koepels en bijgebouwen met kruisvleugels te zien, apsissen met altaren en sierlijk houtsnijwerk op boogwerken.
Als de bezoekers naar binnen gaan, zien ze hoe de tijd zijn tol heeft geëist. Aardbevingen hebben delen verwoest en de structuur vertoont scheuren, puin of is hier en daar zelfs ingestort. Toch hebben veel houtsnijwerken met een rijke geschiedenis het overleefd.
Interessant is een kleine grafkelder met het gebeeldhouwde hoofd van een leeuw met een ketting in zijn kaken die zich om de nek van twee andere leeuwen slingert die naar de toeschouwer kijken. Hun staarten vertonen heidense symboliek – ze zien eruit als draken in plaats van staartstukken. Onder hen houdt een adelaar met half gespreide vleugels een lam in zijn klauwen. Dit was waarschijnlijk het wapenschild van prinses Proshian, die het klooster in de tweede helft van de 13e eeuw kocht.
De grootste uitgehouwen kerk is echter niet verbonden met de rest van Geghard. Op een steenworp afstand ten noorden van de gavit, volledig omsloten door de klif, ligt een grafkelder genaamd Upper Jhamatun, gebouwd in 1288, met daarin de graven van de prinsen Merik en Grigor. Hoewel minder opzichtig dan de rest, is de rustgevende akoestiek van deze volumineuze ruimte, met zijn vier gebeeldhouwde centrale zuilen en acht omringende halve zuilen, surrealistisch. Er wordt gezegd dat een lied van een eenzame monnik hier weerklinkt als een koor.
Vanaf hier adem je de frisse buitenlucht weer in. Van bovenaf begint men weer aan de afdaling van de uit levende rotsen gehouwen trap die naar beneden slingert naar de rest van het complex.
Tijdens de afdaling kunnen bezoekers zich omdraaien naar de berg, omhoog kijken en talloze stenen tabletten met crucifixen langs de klif zien liggen. Dit zijn gedenkstenen in de rotswand, met minutieus uitgehouwen objecten van aanbidding, die khachkars worden genoemd. Sommige zijn zo ingewikkeld gedetailleerd dat je je nauwelijks kunt voorstellen dat er twee dezelfde zijn. Het snijden van khachkars is al heel lang een Armeense traditie. Er zijn er meer dan 50.000 gedocumenteerd. Je ziet ze overal in Geghard.
Voor sommigen doet het kijken naar deze zielsgetrouwe uitingen van devotie denken aan de nacht dat de Heiland Jezus dit aardse rijk voor eeuwig verliet.
Gepubliceerd door The Epoch Times (14 oktober 2023): This Monastery Carved Out of Stone Cliff in 4th Century Held the ‘Holy Spear’ That Stabbed Jesus
