Commentaar
In tegenstelling tot Socrates, Xenophon en Plato – de onderwerpen van de derde en vierde aflevering in deze serie – was Aristoteles geen Athener. (Voor de eerste en tweede aflevering, zie hier en hier.) Aristoteles verwierf echter wel bekendheid in Athene.
Hij werd geboren in Macedonië in 384 voor Christus. Op 17-jarige leeftijd verhuisde hij naar Athene en schreef zich in als student aan Plato’s Academie. Aristoteles bracht altijd hulde aan zijn leermeester, hoewel hij een heel andere intellectuele richting insloeg dan Plato.
Na de dood van Plato in 346 verhuisde Aristoteles naar het noordwesten van Klein-Azië (Turkije). Daar richtte hij zijn aandacht op het classificeren van zeedieren. Hij identificeerde meer dan 500 soorten. Hij is de grondlegger van de wetenschap van de zoölogie.
In 343 of 342 haalde Filips II, koning van Macedonië (en dus Aristoteles’ vorst), de geleerde naar huis om Filips’ zoon les te geven. Dit was de jongen die later bekend werd als Alexander de Grote. Aristoteles bleef twee jaar in Macedonië. In de tijd daarna, toen Alexander op veroveringsmissie was, stuurde hij zijn voormalige leraar regelmatig biologische monsters uit verre landen.
Ergens voor 336 keerde Aristoteles terug naar Athene. Daar stichtte hij zijn eigen school, het Lyceum, en begon de meest productieve periode van zijn leven. Samen met een staf van assistenten verdiepte hij zich in plantkunde, scheikunde, ethiek, geschiedenis, logica, metafysica, politiek, psychologie, fysica, poëtica en retoriek. Zijn toepassingsgebied was verbazingwekkend.
Na de dood van Alexander in 323 brachten anti-Macedonische gevoelens in Athene Aristoteles ertoe zich te verplaatsen naar het eiland Euboea, iets ten noorden en westen van Athene. Hij stierf het jaar daarop op 62-jarige leeftijd.
De “Politeia”
Aristoteles’ belangrijkste verhandeling over politieke wetenschap was de “Politeia”. Engelse vertalers geven die titel gewoonlijk weer als “The Politics” of “The Republic”. Het woord politeia heeft echter verschillende betekenissen, waaronder grondwet, burgerschap, burgerlijk leven, het lichaam van burgers, gemenebest en staatsmanschap. In de titel van het boek gebruikte Aristoteles het woord als “politieke wetenschap”. In het boek gebruikte hij het om een bepaald soort grondwet aan te duiden. Wij zullen de titel van het boek “Politeia” (met hoofdletter) noemen en de specifieke grondwet als politeia (cursief en zonder hoofdletter).
De meeste van Aristoteles’ gepolijste geschriften zijn verloren gegaan. Het aantal geschriften dat bewaard is gebleven is enorm, maar ze lijken vaak onvoltooid – net als aantekeningen bij colleges of lesplannen. Dit geldt voor de “Politeia.” Het boek staat vol met ideeën, maar soms zijn ze onderontwikkeld of zelfs tegenstrijdig.
Ondanks het feit dat de “Politeia” niet af is, was het een verbazingwekkende prestatie, zowel door de kwaliteit van Aristoteles’ analyse als door het aantal van zijn bronnen: Het boek berust op een overzicht van niet minder dan 150 bestaande grondwetten.
Moderne Amerikanen kunnen sommige ideeën in de “Politeia” herkennen. Aristoteles verdeelde bijvoorbeeld overheidsfunctionarissen in drie soorten: (1) de wetgevers, (2) de magistraten, en (3) de rechterlijke macht. Dit was de voorloper van onze constitutionele verdeling tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.
Ook stelde Aristoteles dat ambtenaren moeten regeren ten behoeve van het volk en niet voor zichzelf. Dit was de kiem van de Anglo-Amerikaanse plicht van “publiek vertrouwen” (pdf).
Aristoteles verfijnde Socrates en Plato’s classificaties van grondwetten. De “Politeia” identificeerde drie politieke systemen waarin de heersers regeerden ten behoeve van het volk. Dat waren:
. Monarchie of koningschap – legitieme heerschappij door één persoon;
. aristocratie – legitiem bestuur door een relatief kleine klasse van “de beste” burgers; en
. constitutionele democratie – gecontroleerd door de rechtsstaat en door een aristocratische raad. Dit was de vorm die Aristoteles politeia noemde.
Aristoteles voegde daaraan toe dat elk van deze drie vormen kan ontaarden in de volgende afwijkingen:
Tirannie (de slechtste van de zes) – illegitieme dictatuur ten gunste van de dictator;
oligarchie – onwettig bestuur door en ten voordele van enkelen; en
democratie (ongecontroleerd door een aristocratische raad).
Aristoteles erkende ook variaties op deze vormen, waaronder vijf soorten democratie. De Amerikaanse stichters besteedden speciale aandacht aan één van deze vijf. Dit was teleutaia demokratia, wat zij vertaalden met “zuivere democratie”. In 18e-eeuws Engels betekende dat “onvoorwaardelijke democratie”. Omdat teleutaia “einde” of “uiterste” betekent, vertalen de meeste moderne schrijvers teleutaia demokratia als “extreme democratie” of “definitieve democratie”.
Aristoteles legde uit dat in de meeste democratieën de wil van de menigte werd getemperd door magistraten en door de rechtsstaat. Maar in teleutaia demokratia neemt de menigte alle beslissingen rechtstreeks en zonder terughoudendheid. Praktisch gezien kan die situatie niet lang duren, dus deze extreme regeringsvorm was meer theoretisch dan reëel. Aristoteles betwijfelde of het wel een echte grondwet was.
Invloed op de stichters
Achttiende-eeuwse schooljongens kwamen op het gymnasium in aanraking met fragmenten van Aristoteles. Alleen de kleine minderheid die naar de universiteit ging, bestudeerde zijn geschriften grondig. Maar schooljongens leerden over het werk van Polybius, dat zwaar leunde op Aristoteles. En ze werden ondergedompeld in de geschriften van Cicero, die zich op zijn beurt baseerde op Polybius en Aristoteles. (Polybius en Cicero zijn de onderwerpen van de volgende twee afleveringen in deze serie.)
Indicatief voor de invloed van Aristoteles was dat toen een commissie van het Confederatiecongres het Congres aanraadde bepaalde fundamentele boeken aan te schaffen, de “Politeia” op de lijst stond. De leden van de commissie waren Hugh Williamson van North Carolina, Thomas Mifflin van Pennsylvania en James Madison van Virginia – allen dienden later als afgevaardigden bij de Constitutionele Conventie.
Om de invloed van Aristoteles nader te bekijken, concentreren we ons op drie stichters die aan de universiteit hadden gestudeerd: John Adams, die aan Harvard studeerde; John Francis Mercer, die aan het College of William and Mary studeerde; en James Madison, die aan het College of New Jersey (nu Princeton) studeerde.
John Adams
In eerdere essays in deze serie heb ik de invloed van Adams op de Constitutionele Conventie besproken. Adams diende als diplomaat in Europa toen de Conventie bijeenkwam, maar het eerste deel van zijn “Defence of the Constitutions of the United States” was net gepubliceerd. Het was een encyclopedie van republikeinse grondwetten, en het circuleerde tijdens de conventie.
Adams’ “Verdediging” baseerde zich herhaaldelijk op Aristoteles en op schrijvers (zoals Polybius, Cicero en Machiavelli) die zich zelf op Aristoteles hadden gebaseerd. Aristoteles informeerde Adams’ beschrijvingen van oude Griekse regeringen. Hij gebruikte Aristoteles ook als bron voor zijn kritiek op Plato en in zijn pleidooi voor de rechtsstaat.
John Francis Mercer
Mercer vertegenwoordigde Maryland bij de grondwettelijke conventie, maar vertrok vroegtijdig en verzette zich tegen het uiteindelijke document. Hij was waarschijnlijk de auteur van de essays in de krant met de handtekening “A Farmer”.
In zijn tweede “Farmer” essay betoogde Mercer dat de wereld niet veel geleerd had over politieke wetenschap sinds Aristoteles de “Politeia” schreef. Met andere woorden, hij dacht dat de Griekse geleerde evenveel over politiek wist als zijn eigen generatie.
Mercer baseerde zich op Aristoteles voor een beschrijving van de oude Griekse grondwetten. Ook was het centrale thema van zijn essay gebaseerd op Aristoteles’ theorie over hoe goede grondwetten ontaarden in slechte.
Mercer geloofde blijkbaar dat als de voorgestelde grondwet werd aangenomen, het een politeia zou creëren: De rechtsstaat en een aristocratische Senaat zouden het democratische Huis van Afgevaardigden controleren. Maar hij betoogde dat dit evenwicht niet lang zou standhouden. Een sterke, onafhankelijke uitvoerende macht was nodig om het aristocratisch-democratische evenwicht te handhaven. De president was daarvoor te zwak, vond Mercer, en te afhankelijk van de Senaat. Dus de grondwettelijke politeia zou spoedig tot tirannie vervallen.
Gelukkig stelde George Washington, toen hij president werd, gedragsregels vast die het presidentschap beschermden tegen de Senaat. Anders was Mercers voorspelling misschien juist gebleken!
James Madison
Madisons invloed op de uiteindelijke grondwet wordt vaak overschat. Toch was hij de belangrijkste architect ervan.
Madison bewonderde de “Politeia”. Hoewel velen zijn beroemde theorie over “facties” in het 10e Federalistendocument herleiden tot de Schotse filosoof David Hume, is een vroege versie van de theorie te vinden in de “Politeia”. Aristoteles stelde, net als Madison, dat facties (speciale belangen) minder schade veroorzaken wanneer de deelnemende burgers groot in plaats van klein zijn.
Madison ging ook in op Aristoteles’ concept van teleuteria demokratia. Hij betoogde dat deze vorm van maffia geen republikeinse regeringsvorm was omdat hij niet onderworpen was aan de wet en omdat er geen functionarissen met aanzienlijke macht waren. In dit opzicht werden Madisons ideeën waarschijnlijk bijgestaan door Cicero, die Aristoteles’ behandeling van het onderwerp verder uitwerkte.
Op dit punt is een verduidelijking op zijn plaats: In de jaren 1840 ontstond de misvatting dat Madison dacht dat alle democratie onverenigbaar was met het republicanisme. Noch Madison, noch enige andere stichter geloofde dat; Madison had het alleen over “zuivere” of “extreme” democratie (pdf). Toch blijft in sommige kringen het idee bestaan dat de Stichters een scherp onderscheid maakten tussen een republiek en een democratie. Het is een hardnekkige mythe die soms zelfs The Epoch Times binnensluipt.
De volgende aflevering verkent de bijdragen van nog een andere Griek. Hij was een historicus die ook een man van actie was: Polybius.
Gepubliceerd door The Epoch Times (21 november 2022): https://www.theepochtimes.com/the-ideas-that-shaped-the-constitution-part-5-aristotle_4872000.html?utm_medium=email&utm_source=morningbriefnoe&utm_campaign=mb-2022-11-12
