Heb je ooit zo’n moment gekend, waarin je woede diep vanuit je buik omhoog voelde komen? Misschien dat iemand iets deed of zei wat je verschrikkelijk kwaad maakte. Je voelde dat je op het punt stond iets te doen waar je op een dag misschien spijt van zou krijgen en je hield jezelf in.
Het schilderij “De toorn van Achilles” van de Franse schilder Louis Edouard Fournier, herinnert mij er altijd aan dat er wijsheid schuil gaat in het soort terughoudendheid zoals ik net beschreef.
De strijd tussen Achilles en Agamemnon
Volgens de legende was Achilles de schijnbaar onoverwinnelijke strijder die voor koning Agamemnon en de Grieken vocht in de Trojaanse oorlog. Achilles, efficiënt in zijn werk, plunderde in de eerste negen jaar van de oorlog 12 steden rond Troje. Toch konden Achilles en Agamemnon niet altijd goed met elkaar overweg. Op een bepaald moment in de Griekse mythologie stonden de twee lijnrecht tegenover elkaar.
In het 10e jaar van de oorlog nam Agamemnon de dochter van een Apollinische priester als oorlogsprijs. De priester ging naar Agamemnon om zijn dochter terug te vragen, maar Agamemnon weigerde. Als reactie op deze weigering richtte de priester een gebed tot Apollo om de Grieken te vervloeken met een plaag. Het Griekse volk werd daarna inderdaad door een plaag geteisterd.
De godin Hera spoort Achilles aan, om te informeren naar de bron van de plaag. Alle Grieken geloofden dat de plaag heilig was, in de zin dat de goden hen straften. Een ziener vertelt Achilles dat het Apollo is die de plaag heeft veroorzaakt, omdat Agamemnon de dochter van de Apollinische priester gevangen houdt. Om de plaag te stoppen, moet Agamemnon het meisje teruggeven en bepaalde rituelen uitvoeren.
Wanneer Agamemnon deze openbaring hoort, wordt hij kwaad en beledigt hij de ziener. Door hun angst voor de plaag, eisen de Grieken echter dat Agamemnon het meisje aan haar vader teruggeeft. Agamemnon stemt toe, maar alleen als hij een ander meisje krijgt om haar te vervangen.
De hebzucht van Agamemnon maakt Achilles woedend en Achilles bekritiseert Agamemnon in het openbaar. Als antwoord op de kritiek van Achilles, eist Agamemnon dat Achilles zijn eigen slavin als vervanging geeft. Woedend grijpt Achilles dan naar zijn zwaard om Agamemnon van het leven te beroven.
Hera, die zowel van Achilles als van Agamemnon houdt, stuurt de godin Athena naar Achilles om hem aan te sporen zich te beheersen. Athena belooft hem een grote beloning, op voorwaarde dat hij zichzelf kan beheersen. Achilles stemt toe en steekt zijn zwaard weg.
De raadsman Nestor probeert Agamemnon en Achilles ervan te overtuigen om, in het belang van heel Griekenland, tot een compromis te komen, maar de twee mannen zijn te kwaad op elkaar. Achilles vertrekt, maar Agamemnon stuurt zijn mannen achter hem aan om zijn nieuwe vrouwelijke metgezel op te halen. Achilles geeft zijn slavin aan Agamemnon, waarna hij vervolgens een periode weigert om mee te vechten in de oorlog.
De toorn van Achilles
In zijn schilderij “De toorn van Achilles” heeft Fournier het moment afgebeeld waarop Athena bemiddelt tussen Achilles en Agamemnon.
Athena en Achilles zijn aan de linkerkant van het schilderij afgebeeld. Achilles leunt met gespannen spieren achterover en trekt zijn zwaard. Het zwart van zijn mantel contrasteert met de albast witte huid van Athena. De gespannen en boze energie van Achilles staat ook in contrast met de rustige uitstraling van Athena: zij legt zacht een hand op de schouder van Achilles en met haar andere hand houdt ze een lok van zijn haar vast, terwijl ze hem aanspoort om rustig te blijven.
Aan de rechterkant van de compositie zit Agamemnon, gekleed in rood en wit. De koning houdt een scepter in zijn hand, wat zijn status aangeeft. Waakzaam wendt hij zijn lichaam naar Achilles toe – hij lijkt Athena niet te zien.
We mogen aannemen dat Nestor aan de kant van Agamemnon staat. Nestor heeft een bezorgde blik op zijn gezicht en steekt zijn hand uit naar Agamemnon, alsof hij hem smeekt tot een compromis te komen. Achter Nestor staat de ziener, die in priestergewaad is gekleed. De ziener kijkt met een kalme blik naar Achilles.
De kracht van zelfbeheersing
Er schuilt wijsheid in zelfbeheersing en in mijn beleving geeft de afbeelding van Fournier ons een visueel voorbeeld van deze wijsheid.
Fournier heeft elke spier in het lichaam van Achilles strak en gespannen afgebeeld. De stress die door zijn lichaam raast, is voelbaar. Het is ironisch dat één van de machtigste krijgers uit de Griekse mythologie bijna de macht over zichzelf verliest. Zijn woede wordt hem bijna teveel. Kan woede, wanneer deze niet wordt beheerst, stress veroorzaken in zowel ons leven als lichaam?
Achilles is echter niet de enige die onder spanning staat. Zowel Agamemnon als Nestor lijken in vrijwel dezelfde toestand te verkeren. Agamemnon, die zijn scepter stevig omklemt en zich vasthoudt aan zijn stoel, lijkt onzeker over wat Achilles gaat doen. Nestor lijkt gespannen te zijn door de woede tussen de twee mannen.
De enige twee prominenten die kalm lijken, zijn Athena en de ziener. De ziener, die met de goden kan communiceren, lijkt te begrijpen dat wat er ook gebeurt, dit de wil van de goden is. Hij toont daarom weinig emotie of bezorgdheid en kijkt enkel toe hoe het tafereel zich ontvouwt.
Athena lijkt veel te bereiken met weinig moeite. Fournier doet er goed aan haar aanwezigheid als een ingetogen contrast met die van Achilles weer te geven. Het is moeilijk te zeggen of Achilles uit eigen wil achterover leunt om zijn zwaard te trekken, of dat door de aanraking van de godin zijn lichaam, tegen zijn wil in, naar achteren wordt gebogen. Ik ga voor het laatste.
Met een hand zacht op de schouder van Achilles en met een haarlok tussen duim en wijsvinger, houdt Athena één van de meest bedreven krijgers uit de Griekse mythologie in bedwang. Ze vertelt Achilles dat er een grotere beloning is voor zijn zelfbeheersing, dan voor zijn woede.
De aanwezigheid van Athena suggereert dat kalme terughoudendheid meer oplevert, dan gewelddadige woede. We hebben er meer aan als we kalm en terughoudend zijn, dan boos en ongeremd.
Hoe kunnen we, wanneer we een intense woede voelen opkomen, onszelf eraan herinneren om kalm te blijven? Hoe kunnen we, voor ons eigen bestwil, gebruik maken van de kracht van zelfbeheersing?
De traditionele kunsten bevatten vaak spirituele voorstellingen en symbolen waarvan de betekenissen, in ons huidige bestaan, verloren kunnen gaan. In onze serie “ Op zoek naar wat traditionele kunst ons hart te bieden heeft,” interpreteren we beeldende kunst op manieren die ons, vandaag de dag, een moreel inzicht kunnen geven. We gaan er niet van uit dat we absolute antwoorden kunnen geven op vragen waar al generaties lang mee geworsteld wordt. Toch hopen we dat onze vragen zullen inspireren tot een reflectieve reis, op weg naar een voor ons authentiek, compassievol en moediger leven als mens.
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (4 juli 2021): The Power of Restraint: ‘The Wrath of Achilles’
