Vijfentwintighonderd jaar geleden stuurde Socrates de dichters weg uit zijn utopische Republiek. Hij beweerde dat de dichters te gevaarlijk waren, omdat ze illusies creëerden die de burgers van de waarheid wegleidden. Het tegengif dat hij voorstelde was een koning der wijzen: een filosoof die de dichters zou censureren en hen zou leiden in hun scheppingen.
De koning der wijzen zou de dichters niet toestaan verhalen te vertellen over ondeugende goden, zoals in de gedichten van Homerus. In plaats daarvan zou deze koning de dichters opdragen de goden op een waardige en eervolle manier weer te geven, zodat hun daden een voorbeeld voor de burgers zouden zijn.
Het is echter niet alleen poëzie dat de koning der wijzen zou censureren. Alle kunsten zouden onder de controle van de filosoof vallen. De koning der wijzen zou bijvoorbeeld musici opdragen om krijgshaftige stukken te componeren om krijgers te harden en voor te bereiden op oorlog, in plaats van sentimentele deuntjes die hen zouden verzachten en hun vermogen om hun land te dienen en te beschermen in de weg zouden staan.
Met Nietzsche’s kritiek op Socrates in de 19e eeuw, werd Socrates gezien als iemand die ideeën en emoties censureerde, wat het menselijk potentieel beperkte. Nietzsche stelde dat de kunstenaar degene is die, na de ontberingen van het lot te hebben doorstaan, zichzelf kon scheppen en vormen tot zijn eigen kunstwerk, een zelf waar hij trots op kon zijn bij zijn dood.
Deze twee denkers hadden twee verschillende benaderingen van kunst. Socrates suggereerde dat artistieke waarheid buiten de menselijke ervaring lag en bestond binnen de wereld van het goddelijk rationele; Nietzsche daarentegen suggereerde dat artistieke waarheid gerelateerd was aan het menselijk ervaren en de connecties die we uiteindelijk met elkaar maken.
Deze verschillende gezichtspunten leiden tot de vraag of schoonheid objectief of subjectief is. Bestaat er ware schoonheid die de zintuiglijke waarneming te boven gaat en die als maatstaf dient waarmee wij kunnen beoordelen wat mooi is en wat niet? Of is schoonheid gebaseerd op onze subjectieve, dat wil zeggen, relatieve ervaringen van de wereld om ons heen?
De bekroning van Filosofie
De Italiaanse schilder Pompeo Batoni geeft een, naar mijn mening, artistiek antwoord op deze vraag. In 1747 schilderde Batoni “Mercurius kroont Filosofie, moeder van de kunst”.
Geheel links in de compositie leidt de god Mercurius, gekleed in het geel met zijn gevleugelde helm en met zijn caduceus (staf) in de hand, ons oog het schilderij binnen. Hij wijst naar een engel uiterst rechts in de compositie. De engel bereidt zich voor om een vrouw, Filosofie genaamd, met een lauwerkrans te kronen.
Filosofie staat in het middelpunt. Zij is bescheiden gekleed, maar de gouden kroon op haar hoofd en de scepter in haar hand verraden haar koninklijke aanzien. Ze houdt een boek van Plato in haar ene hand en haar andere hand is open alsof ze bereid is iets te geven of te ontvangen. Haar open hand leidt ons oog naar de peuter onder haar, van wie we kunnen aannemen dat dit het kind van Filosofie is.
Het kind zit tussen kunstvoorwerpen: penselen, een buste, een passer en een lier. Het kind houdt een fakkel vast in het donkerste deel van de compositie, en de stand van de fakkel leidt ons oog weer omhoog naar de engel achter Filosofie.
Batoni’s antwoord op een voortdurende vraag
Op welke manier geeft Batoni’s schilderij dan een antwoord op de filosofische vraag die eerder werd gesteld? Laten we als eerste beginnen met Mercurius.
Mercurius is de Grieks-Romeinse god der boodschappen. Hij brengt berichten over tussen de goden. De staf die hij vasthoudt is de caduceus, die hem door Apollo – god van de zon, schoonheid en muziek – werd gegeven nadat Mercurius de lier had uitgevonden. We zien nu al dat Mercurius verbonden is met het goddelijke, met kunst en met schoonheid.
Mercurius geeft de engel opdracht de lauwerkrans op het hoofd van Filosofie te zetten – een beloning die van boven komt. Filosofie kijkt naar boven naar Mercurius terwijl hij de engel instructies geeft, wat ons de geruststelling geeft dat Filosofie zich concentreert op de goddelijke boodschapper en daarmee op de goddelijke boodschap.
Interessant genoeg wordt de lauwerkrans bovenop de kroon geplaatst die Filosofie al draagt, en we kunnen aannemen dat het haar aardse kroon zal bedekken en niet vervangen.
Filosofie houdt in haar ene hand een boek van Plato vast, die de spreekbuis van Socrates was. Batoni laat ons weten welke filosofie hij van nut acht voor de kunsten: Het is de filosofie van Socrates die het beste is voor de kunsten en voor het publiek.
Filosofie houdt haar andere hand open alsof ze zowel iets geeft als ontvangt. Misschien doet ze beide: Misschien ontvangt zij een goddelijke boodschap van Mercurius en geeft zij een goddelijke boodschap via haar kind, die de kunsten vertegenwoordigt.
In die zin is Filosofie het medium waarmee de kunst een goddelijke boodschap presenteert. Is dit de reden dat het kind een fakkel vasthoudt in het donkerste gedeelte van de compositie, omdat hij de goddelijke boodschap vertegenwoordigt die mensen uit de duisternis kan leiden naar het licht van de goddelijke waarheid?
Batoni lijkt te suggereren, net als Socrates, dat het doel van kunst is om goddelijke boodschappen ten bate van de beschaving tentoon te stellen. Het goddelijke, niet de menselijke ervaring, wordt de absolute maatstaf waarmee schoonheid wordt beoordeeld, en de weg naar het goddelijke loopt via de filosofie, dat wil zeggen, de studie van de wijsheid, die haar bron vindt in het goddelijke.
Socrates wordt er vaak van beschuldigd de kunsten te censureren omdat hij de dichters en de illusies die zij scheppen de rug toekeert. Toch kunnen we geen wijsheid beoefenen zonder dat we onszelf ook onderscheidingsvermogen aanleren. Dat wil zeggen dat we ja moeten zeggen tegen sommige dingen en nee tegen andere. Met andere woorden, wijsheid vereist een zekere mate van censuur.
Dus, ja, Socrates zegt misschien nee tegen de dichters die illusies scheppen, maar in het tiende boek van Plato’s “De Republiek” moedigt Socrates de dichters aan om hun zaak te bepleiten en zichzelf te verdedigen. Volgens onze interpretatie van Batoni’s schilderij, welke dichters zou Socrates kunnen toelaten tot de republiek? Tegen welke dichters zou Socrates ja zeggen?
Zouden het niet de dichters zijn die weloverwogen de waarheid nastreven voor het welzijn van de samenleving? Zouden het niet de dichters zijn die hun kunst laten ontstaan uit de liefde voor de wijsheid – de wijsbegeerte? Zouden het niet de dichters zijn die zoeken naar en uitdrukking geven aan dat wat goddelijke rechtvaardigheid is?
Zag u ooit een kunstwerk dat u mooi vond, maar waarvan u geen idee had wat het betekende? In onze serie “ Op zoek naar wat traditionele kunst ons hart biedt,” interpreteren we de klassieke beeldende kunst op manieren die ons vandaag de dag moreel inzicht kunnen geven. We proberen elk kunstwerk zo te benaderen dat we onderzoeken hoe onze historische creaties onze innerlijke aangeboren goedheid kunnen inspireren.
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (5 juni 2022): Art and the Love of Wisdom: ‘Mercury Crowning Philosophy, Mother of Art’
