Toen ik in New York woonde, ging ik ‘s avonds soms naar het dak van mijn flat om naar de hemel te kijken. In de stad verduisterden de hoge gebouwen en hun verlichting de nachtelijke hemel en verminderden de schittering van de sterren.
Te midden van de drukte van de stad voelde het vaak alsof we een verbinding misten met wat diepgaander en essentiëler was. Het was alsof we de uitgestrektheid en mysterie van het universum hadden weggecijferd.
Natuurlijk was dit niet altijd het geval. De ouden, zoals de Griekse denker Pythagoras, hechtten groot belang aan de verbinding die wij mensen hebben met het universum in het algemeen.
Pythagorisme
Velen van ons kennen Pythagoras door de stelling van Pythagoras die wij tijdens ons lager en middelbaar onderwijs hebben geleerd. Verschillende interpretaties van het leven en de principes van Pythagoras vormen het Pythagorisme.
Maar wie was Pythagoras en waarom was hij zo invloedrijk?
Wij geloven dat Pythagoras ongeveer 2.600 jaar geleden leefde. De Griek heeft zelf niets geschreven, en wat wij over hem weten komt uit secundaire bronnen die meer dan 100 jaar na zijn dood zijn geschreven. Daarom is er maar weinig over hem bekend dat we met zekerheid kunnen zeggen.
Toch weten we dat Pythagoras in feite beroemd was om zijn inzicht in de onsterfelijkheid van de ziel, het leven na de dood, religieuze rituelen, supernormale vermogens en strikte zelfdiscipline. De god Apollo werd met hem in verband gebracht.
Volgens de Pythagoreeërs werd het universum gestructureerd en geordend door morele principes en numerieke verhoudingen. Zij die de morele principes en de numerieke verhoudingen van het universum onderzochten, konden toegang krijgen tot de harmonie ervan.
De planeten bewogen harmonieus, en hun beweging produceerde geluiden volgens mathematische verhoudingen. Deze geharmoniseerde geluiden waren hemelse muziek, en de harmonie van de muziek werd een manier voor de ziel om gezuiverd te worden en zich te verenigen met de hemelen.
Pythagoreeërs zagen de planeten ook als goddelijke instrumenten van rechtvaardigheid, en de zon en de maan werden gezien als plaatsen waar gezegende zielen na hun dood naar toe zouden gaan. We kunnen dus aannemen dat de Pythagoreeërs geloofden dat het universum het goede beloonde en het kwade bestrafte in relatie tot hoe goed een persoon zich kon harmoniseren met de morele principes van het universum en begreep hoe het mathematisch geordend was.
‘Pythagoreeërs vieren de zonsopgang’
“Pythagoreeërs vieren de zonsopgang” is een schilderij van de in Rusland geboren historie- en genreschilder Fjodor Bronnikov (1827-1902). Zoals de titel suggereert, stelt het schilderij een groep Pythagoreeërs voor die de zonsopgang vieren.
Op het schilderij dragen de Pythagoreeërs lichtgekleurde, klassieke gewaden. Zes van hen bespelen muziekinstrumenten en vier knielen uit eerbied voor de opgaande zon. De man in het middelpunt staat voor de anderen met uitgestrekte armen alsof hij de zon verwelkomt.
Rechts op de achtergrond staan vier figuren – twee vrouwen en twee kinderen – die de viering gadeslaan. Op de verre achtergrond staat een tempel, vermoedelijk de Delphische Tempel van Apollo. Apollo was de god van de muziek, harmonie en licht.
De hoofdfiguren bevinden zich op een verhoogde richel die uitkijkt over Delphi. De zon is niet zichtbaar, maar haar licht schijnt van links in de compositie. De maan staat helemaal bovenaan rechts in de compositie.
Opnieuw in verbinding komen met de morele mysteries van het universum
Welke wijsheid kunnen we uit dit schilderij halen voor ons hedendaagse leven?
Ten eerste vertegenwoordigt de hoofdfiguur, die de zon met uitgestrekte armen verwelkomt, voor mij de diepe verbinding die wij met het universum kunnen hebben, een verbinding die voor ons misschien verloren is gegaan.
De afgebeelde figuur staat met het onderste kwart van zijn lichaam tegen de aarde, terwijl het bovenste deel tegen de hemel staat. De plaatsing van deze figuur kan suggereren dat hij de bemiddelaar is tussen – dat wil zeggen, hij harmoniseert – hemelse en aardse dingen.
Waarom verwelkomt de figuur de zon? Iets verwelkomen suggereert gastvrijheid en dankbaarheid. Tegenover wat is de figuur gastvrij en dankbaar? Met andere woorden, wat zou de zon kunnen voorstellen? Voor de Pythagoreeërs was de zon een hemel waar goede mensen naar toe gingen. De zon herbergt dus al het goede wat het menselijke hart en de menselijke geest betreft. Maar de zon zorgt ook voor licht, warmte en groei hier op aarde door van zichzelf te geven en er niets voor terug te vragen.
Is de goedheid die de zon vertegenwoordigt een goedheid waardoor het hart en de geest kunnen geven zonder er iets voor terug te verlangen? Toont de persoon gastvrijheid en dankbaarheid ten opzichte van dit type goedheid? Is het dit type van goedheid dat ons verbindt met de grotere mysteries van het universum?
Ten tweede zie ik betekenis in de personen die muziekinstrumenten bespelen. De Pythagoreeërs geloofden dat muziek, als zij harmoniseerde met de klanken van de hemel, onze geest kon zuiveren. Zoals de figuur die de zon verwelkomt, bevinden ook de musici zich tussen hemel en aarde.
Hoewel het onduidelijk is of de eerste Pythagoreeërs over andere kunsten dan muziek spraken, was “muziek” doorgaans een algemene term voor de kunsten in het oude Griekenland. Volgens Monroe Beardsley, auteur van “Esthetiek: Van het klassieke Griekenland tot het heden”, “kan ‘Muziek’ (mousike) … muziek betekenen, of schone kunsten in het algemeen, of zelfs zoiets als algemene cultuur.”
Is het dan zo dat de kunsten die de mens zuiveren en de hemel verheerlijken, zijn als de zon, in die zin dat zij al het goede van het menselijk hart en de menselijke geest herbergen, en dat zij van zichzelf hun licht, warmte en groei hier op aarde geven zonder er iets voor terug te verlangen?
Hoe zouden de kunsten er vandaag uitzien als ze zulke hemelse kwaliteiten zouden belichamen? Hoe zou de beschaving eruit zien als we ons opnieuw zouden interesseren voor het mysterie van de goedheid zelf en voor de mysteries van het grotere universum in relatie tot onszelf?
De traditionele kunsten bevatten vaak spirituele voorstellingen en symbolen, waarvan de betekenis verloren kan gaan door onze moderne geest. In onze serie “Naar binnen reiken: Wat traditionele kunst het hart te bieden heeft” interpreteren we beeldende kunst op manieren die voor ons vandaag moreel inzichtelijk kunnen zijn. We gaan er niet van uit dat we absolute antwoorden kunnen geven op vragen waar generaties mee geworsteld hebben, maar hopen dat onze vragen zullen inspireren tot een reflectieve reis op weg naar het worden van meer authentieke, compassievolle en moedige menselijke wezens.
Eric Bess is praktiserend beeldend kunstenaar en doctoraal kandidaat aan het Instituut voor Doctorale Studies in de Beeldende Kunsten (IDSVA).
Origineel gepubliceerd op The Epoch Times (14/2/2021): Reconnecting to the Goodness of the Universe: ‘Pythagoreans Celebrate Sunrise’
