De hand die de wieg schommelt: Romeinse vrouwen en hun erfenis vandaag

Gedurende eeuwen na de stichting van Rome in 753 v. Chr. werd de mannen in Rome “virtus” bijgebracht, een woord met een rijke betekenis: mannelijkheid, moed, karakter en eigenwaarde. Gekoppeld aan “pietas”, dat respect voor de goden, hun land en hun families inhield, leidde virtus tot burgers, soldaten en leiders die de macht en invloed van Rome zouden uitbreiden van een klein dorpje aan de rivier de Tiber naar verre landen als Engeland, Egypte en Syrië.

Tussen de Romeinse helden van de monarchie (753-509 v. Chr.) en de republiek (509-27 v. Chr.) zitten bijna-mythische figuren zoals de stichter Romulus of de dappere krijger Horatius Cocles en andere historische personages zoals de grote generaal Scipio Africanus of de filosoof-staatsman Cicero. Wanneer we over hen lezen zien we deze deugden weerspiegeld in de daden van deze mannen. In zijn episch gedicht “De Aeneis” mengt Vergilius virtus en pietas, en giet dat mengsel vervolgens in zijn archetype van een Romeinse held, “Pius Aeneas,” of “Vrome Aeneas.” Hij is de strijder die de overlevende Trojanen uit hun brandende stad leidt, en samen met zijn metgezellen de Middellandse Zee afzoekt naar een nieuw vaderland.

In films als “Gladiator” en “Quo Vadis” gunnen schrijvers en regisseurs ons een blik op de mannen die ooit deze deugden beoefenden, voor wie virtus en pietas de hoekstenen waren van hun persoonlijkheid en “dignitas”.

Maar hoe zit het met de Romeinse vrouwen? Waren zij ook onderwezen in een soortgelijke code? Leefden zij ook volgens een reeks waarden die door de heersende cultuur werden gekoesterd? Hadden zij niet de touwtjes in handen bij de vorming van Rome? En kunnen wij, vooral de vrouwen, ons vandaag met hen vereenzelvigen?

Romeinse vrouwen: Een snelle blik

Hoewel het in theorie een patriarchale maatschappij was – de vader bijvoorbeeld kon beslissen over het leven en de dood van zijn vrouw en kinderen, hoewel hij dit recht zelden uitoefende – hadden de Romeinse vrouwen meer vrijheid dan hun tegenhangers in Griekenland en, wat dat betreft, in vele andere delen van de wereld.

Zoals Will Durant ons vertelt in het deel over Rome in zijn omvangrijke werk “The Story of Civilization,” kon een vrije Romeinse vrouw winkelen op de markt, was ze niet beperkt tot de vrouwenvertrekken thuis, en speelde ze een actieve rol in het beheer van de huishoudelijke bedienden en de financiën. Ze kon aan haar weefgetouw zitten weven, een beeld van respect en eerbied dat veel weg heeft van ons Amerikaanse idioom “motherhood and apple pie”, maar ze kon ook een eigen zaak hebben en geld erven.

Hoewel het de Romeinse vrouwen verboden was te stemmen, oefenden zij toch op allerlei manieren invloed uit op de regering. Durant geeft verschillende voorbeelden van deze verborgen macht in zijn “Verhaal van de Beschaving.” Cato (234-149 v. Chr.) klaagde bijvoorbeeld eens over hun groeiende macht en hang naar luxe: “Alle andere mannen heersen over vrouwen; maar wij Romeinen, die over alle mannen heersen, worden door onze vrouwen geregeerd.” Toen de vrije vrouwen van Rome het Forum bestormden en protesteerden tegen een wet die hen verbood gouden sieraden of veelkleurige jurken te dragen, bekritiseerde Cato hen en zei in een toespraak, die de historicus Livy rapporteerde, “vanaf het moment dat zij uw gelijken worden, zullen zij ook uw meesters zijn”.

Cato heeft de zaak verloren. De vrouwen dreven de spot met hem en hielden vast aan hun eisen voor luxe, en de wet werd ingetrokken.

Na verloop van tijd kregen vrouwen nog meer persoonlijke vrijheid. Zoals Durant schrijft: “Wetgeving hield vrouwen onderworpen, gewoonte maakte ze vrij.”

Vrouwelijke deugden

Ondanks deze toenemende vrijheid bleven de meeste van deze vrouwelijke burgers hun toewijding aan echtgenoot en kinderen voortzetten tot ver in de tijd van het keizerrijk. Zij sponnen hun wol, hielden toezicht op de opvoeding en opleiding van hun zonen en dochters en aanbaden de huisgoden. Durant wijst op de grafschriften op hun graven om de toewijding van echtgenoten en kinderen aan deze vrouwen te laten zien. “Aan mijn lieve vrouw,” luidt er een, “met wie ik achttien gelukkige jaren heb doorgebracht. Uit liefde voor haar heb ik gezworen nooit te hertrouwen.” Een andere inscriptie luidt, “Hier liggen de beenderen van Urbilia, vrouw van Primus. Zij was mij dierbaarder dan het leven. Ze stierf op haar drieëntwintigste, geliefd door allen. Vaarwel, mijn troost!”

Durant vertelt ons ook dat veel rijkere vrouwen zich bezighielden met sociale dienstverlening en filantropie in hun gemeenschappen, en zelfs gebouwen als tempels en theaters voor hun steden financierden.

In tijden van vervolging en burgertwisten beschermden deze moedige vrouwen onbevreesd hun echtgenoten, kinderen en vrienden. In zijn hoofdstuk “Epicurisch Rome: 30 v. Chr. – 96 n. Chr.” geeft Durant een opsomming van enkele van deze beroemde verdedigers van huis en haard in die vaak tumultueuze tijden: “Epicharis, de vrijgevochten vrouw die elke kwelling moest doorstaan in plaats van de samenzwering van Piso te verraden; de ontelbare vrouwen die hun echtgenoten verborgen en beschermden in de proscripties, met hen in ballingschap gingen, of zoals Fannia, de vrouw van Helvidius, hen verdedigden met veel risico en kosten.”

Moeders

Zoals de meeste moeders van het oude Rome vandaag naamloos blijven, zijn hun werk en daden in de nevelen van de geschiedenis verloren gegaan. Toch kan het verhaal van één Romeinse matrone misschien dienen als een maatstaf voor hun moederlijke kundigheid.

Cornelia, dochter van Scipio Africanus, was de vrouw van Tiberius Gracchus en moeder van hun 12 kinderen, van wie er slechts drie de pubertijd overleefden. Na de dood van haar echtgenoot zorgde Cornelia ervoor dat haar twee zonen, Tiberius en Gaius, die als volwassenen grondwettelijke hervormingen bepleitten en voor die pogingen vermoord werden, de beste opvoeding kregen. Ze huurde Griekse leraren in om hen te onderwijzen in oreren en politiek, en zorgde ervoor dat zij ook goed werden opgeleid in de krijgskunst en het paardrijden.

Het verhaal gaat dat een vriendin, die op bezoek was bij Cornelia, haar sieraden liet zien die ze pas had gekocht en toen vroeg: “Waar zijn jouw juwelen, Cornelia?” Cornelia riep Tiberius en Gaius bij zich, sloeg haar armen om hen heen, en zei: “Hier zijn mijn juwelen.”

We weten misschien weinig over deze vrouwen en moeders, maar zoals Durant ons vertelt “hielden hun huwelijkstrouw en moederlijke offers de hele structuur van het Romeinse leven in stand”, zelfs in die gevaarlijke en decadente dagen toen keizers als Caligula en Nero Rome regeerden. Een bewijs van deze opofferingen en van de kracht en toewijding van de Romeinse moeders zijn de zonen die zij voortbrachten en grootbrachten, die later een groot deel van de wereld veroverden en overheersten.

De vrouwen van Vergilius

In zijn “Aeneis” schept Vergilius drie vrouwen die ook als model voor vrouwelijke deugdzaamheid dienen. Terwijl ze Troje ontvluchten, raakt Creusa, de vrouw van Aeneas, gescheiden van haar man en sterft in de vuurzee. Als Aeneas terugkeert om haar te zoeken, verschijnt de geest van Creusa, die hem op nobele wijze aanspoort te vluchten en hem voorspelt dat hij een volk zal stichten en een nieuwe vrouw zal vinden.

Op zijn reis op zoek naar dit vaderland ontmoet Aeneas Dido, koningin van Carthago, de stad die later Rome’s aartsvijand zou worden. De weduwe Dido vertoont enkele van de karaktereigenschappen die Vergilius zou hebben opgemerkt bij de rijke vrouwen van zijn tijd: schoonheid, wijsheid en inzicht, passie, en de bereidheid om macht te gebruiken.

De godin Venus, beschermster en weldoenster van de Trojanen, is ook de moeder van Aeneas. Zoals alle goede Romeinse moeders waakt zij over haar zoon, tracht zij hem te beschermen tegen kwaad, vooral tegen de hatelijke koningin van de goden, Juno, en maakt zij uiteindelijk haar liefde voor haar zoon duidelijk.

Amerikaanse tegenhangers

“Het was Rome, niet Griekenland, dat het gezin in de antieke wereld tot nieuwe hoogten verhief,” schrijft Durant. We kunnen daaraan toevoegen dat Romeinse moeders en echtgenotes een vitale rol speelden bij het bereiken van die hoogten.

De erfenis van die hechte gezinnen en de onbekende toegewijde ouders die ze stichtten en onderhielden is vandaag de dag nog steeds zichtbaar. Spoel 2000 jaar vooruit in de tijd, en ondanks onze culturele verwarring blijven de moderne echtgenotes en moeders, wier namen nooit in de geschiedenisboeken zullen verschijnen, het fundament van zowel het Amerikaanse gezin als onze samenleving.

Die vermoeid ogende zwangere moeder met drie kleine kinderen in de kerkbank voor me vanmorgen in de kerk is erfgenaam en hoedster van de oude Romeinse deugden van het moederschap. Haar gebaren en gefluisterde woorden tegen haar kleintjes vertelden me dat zij, net als haar Romeinse tegenhangers, van haar kinderen hield, toezicht hield op hun gedrag en opvoeding, en hen leerde hun God te eren. Wikkel haar in een tuniek en een stola, stuur haar terug naar het Rome van Julius Caesar, en ze zou eer vinden als een deugdzame vrouw.

In 1865 schreef de nu grotendeels vergeten Amerikaanse dichter William Ross Wallace een gedicht met de regels “De hand die de wieg schommelt is de hand die de wereld regeert.”

Het was waar voor de Romeinen. Het is vandaag de dag nog steeds waar.

Jeff Minick heeft vier kinderen en een groeiend aantal kleinkinderen. Gedurende 20 jaar gaf hij geschiedenis, literatuur en Latijn aan seminars van thuisleerlingen in Asheville, N.C. Hij is de auteur van twee romans, “Amanda Bell” en “Dust On Their Wings,” en twee non-fictie werken, “Learning As I Go” en “Movies Make The Man.” Tegenwoordig woont en schrijft hij in Front Royal, Virginia. Zie JeffMinick.com om zijn blog te volgen.

Origineel gepubliceerd op The Epoch Times (5 juli 2021): The Hand That Rocks the Cradle: Roman Women and Their Legacy Today