In de editie van 1967 van “The World’s Best Fairy Tales: A Reader’s Digest Anthology,” die bij me ligt terwijl ik deze woorden schrijf, introduceert voormalig jeugdbibliothecaresse Marie Cimino de 800 pagina’s tellende verzameling op deze manier: “In de wereld van sprookjes wordt deugd altijd beloond, het kwaad gestraft, de zwakken geholpen en kan de jongste de winnaar zijn. Een sprookje biedt geruststelling, terwijl het tegelijkertijd appelleert aan de hang naar het wonderbaarlijke.”
Aan het eind van dit beknopte stuk voegt Cimino deze opmerking over sprookjes toe: “Als kinderen naar sprookjes luisteren of ze lezen, ervaren ze iets van de blijvende wijsheid van andere tijden waarin verwondering nog springlevend was.”
Veel volwassenen houden ook van sprookjes. Bezoek de plaatselijke bibliotheek of boekhandel en je zult tientallen fantasy romans vinden die gericht zijn op oudere lezers. Klassiekers variërend van Tolkiens “Lord of the Rings” tot John Hoods “Mountain Folk” uit 2021, zijn vertelling over de Amerikaanse Revolutie waarin mensen als Daniel Boone en George Washington samenspannen met dwergen en sprites.
Wijsheid
Mijn Reader’s Digest verzamelbundel bevat natuurlijk het verhaal van Assepoester. Hierin komen de twee stiefzussen aan bod die haar minachten en bespotten, de goede fee, het glazen muiltje, het bal waarop de mooie Assepoester de aandacht trekt van de knappe prins, zijn zoektocht naar haar wanneer ze verdwijnt en zijn huwelijksaanzoek wanneer hij haar vindt.
En net voordat het verhaal eindigt:
“Haar twee zussen wierpen zich aan haar voeten om vergiffenis te vragen voor alle kwellingen die zij haar hadden aangedaan. Assepoester omhelsde hen en riep dat zij hen met heel haar hart vergaf en wenste dat zij altijd van haar zouden houden.”
En de laatste zin:
“Assepoester, die net zo goed als mooi was, gaf haar twee zussen onderdak in het paleis en koppelde hen diezelfde dag nog aan twee grote heren van het hof.”
De conventionele vertolking van “Assepoester” leert ons over bescheidenheid, hoop en vrijgevigheid. Zoals Marie Cimino opmerkt, fungeren andere sprookjes zoals “Chicken Little”, “De nieuwe kleren van de keizer”, “Hans en Grietje” en zovele andere ook als grondbeginselen voor deugdzaamheid en moraal.
Een gevoel van verwondering
Bovendien verlevendigen en verruimen pratende dieren, elfen, boze heksen en stoere helden de verbeelding van jonge kinderen. Of ze nu sprookjes lezen of horen, kinderen raken in vuur en vlam door deze verhalen. Als ik mijn kleinkinderen in de kleuterklas “De drie bokken” vertel en mijn stem verander voor de trol en voor elk van de geiten, zitten ze verrukt te kijken naar de voorstelling. Een andere kleinzoon wilde onlangs dat ik hem het verhaal van “Jack en de bonenstaak” steeds opnieuw voorlas, waarbij hij zichzelf, daar ben ik zeker van, in gedachten zag als de onverschrokken Jack.
Naarmate we ouder worden, verliezen we misschien de verwondering over sprookjes, maar niet de verwondering zelf. Net als lichamelijke fitheid of intelligentie, groeit verwondering met oefening. De jonge vrouw die als kind wordt gevoed met kinderrijmpjes en sprookjes, vindt in een weiland of een menselijk gezicht grootsheid en schoonheid die anderen misschien over het hoofd zien.
Evolutie
Sprookjes veranderen door de tijd en van plaats tot plaats. Er zijn bijvoorbeeld vele versies van Assepoester vanuit de hele wereld en van de oudheid tot aan nu. Sommige zijn nogal vreemd – in een Italiaanse versie wordt Assepoester geboren in een kalebas, achtergelaten door haar moeder en geslagen en mishandeld door een prins tot ze vermomd voor hem verschijnt – en sommige zijn duistere, gruwelijke verhalen.
In haar online artikel “De populairste sprookjesverhalen aller tijden”, vertelt Ariel Zeitlin ons dat Assepoester veruit op de eerste plaats van deze lijst staat en dat er misschien wel 1500 traditionele varianten van het sprookje in de hele wereld zijn, waaronder ‘Het meisje met de rode muiltjes’ uit het oude Egypte en een Chinese versie uit de negende eeuw na Christus, die de fascinatie voor kleine voeten in het verhaal zou kunnen verklaren.
Een brug te ver?
Maar is het mogelijk om de boodschappen en zelfs de verhaallijnen van sprookjes onherkenbaar te moderniseren en te verdraaien?
In haar recensie van de nieuwste versie van Assepoester, “Waarom Camila Cabello in ‘Assepoester’ 7 veranderingen in het sprookje aanbracht”, vertelt Ashley Lee ons dat dit niet het sprookje van je moeder is.
Hier speelt Cabello een Assepoester die niet voor straf naar de kelder gaat, maar als modeontwerpster gaat werken. Haar eerste betalende klant is prins Robert, een edelman die er tegenop ziet koning te worden. Assepoesters goede fee is de niet-binaire “Fab G”, die haar wil helpen naar het koninklijk bal te gaan om een stel rijke mensen te ontmoeten die haar leven zal veranderen. Terwijl ze daar is, slaat ze het aanzoek van de prins af. “Ik heb dromen die ik moet najagen”, zegt ze. “Dus als ik mag kiezen, kies ik voor mezelf.”
In de popmusical komt geen boze stiefmoeder voor. In een interview zei Kay Cannon, de schrijver en regisseur van de film: “Ik vond dat er helemaal geen ‘boosaardigheid’ in de film voor mocht komen.” In plaats daarvan smeekt de stiefmoeder Assepoester om met de prins te trouwen om hun financiële problemen op te lossen, wat een voor de hand liggende vraag oproept: Als een man die later koning wordt, verliefd op je is, en jij op hem, waarom dan niet trouwen, koningin worden en je jurken ontwerpen en verkopen?
“Ik kies voor mezelf.” Is dat de les die we uit sprookjes willen halen?
Eerbetoon aan traditie
Schrijvers en filmregisseurs hebben evenzeer het recht om te doen wat ze willen wanneer ze deze dierbare verhalen opnieuw vertellen, maar ze hebben ook de verantwoordelijkheid om de wijsheid en moraal van het oorspronkelijke verhaal in ere te houden. Wanneer ze een goede fee creëren met een niet-binaire sekse, hebben ze in feite de definitie van “goede fee” veranderd. Als Assepoester een egoïst wordt die uit is op het allerbeste, heeft de schrijver de betekenis van het verhaal uitgehold.
Een vriendin vroeg me in haar kritische commentaar op de Assepoester van Kay Cannon: “Hebben filmmakers echt zo weinig feeling met hun publiek?”
Haar vraag bracht me later op de gedachte: Wat als het moderne publiek de voorkeur geeft aan een egocentrische, carrièregerichte Assepoester boven het charismatische meisje uit het traditionele verhaal? Wat zou dat over ons zeggen?
Verbindingen en een kompas
In “Wat uw kind moet weten”, een onderdeel van het Core Knowledge programma voor leerlingen in de groepen K-6, nemen de redacteuren E.D. Hirsch Jr. en John Holdren gedichten, verhalen en sprookjes op die algemeen bekend moeten zijn bij kinderen.
Het idee achter dit educatieve programma is dat alle jongeren, die op een dag volwassen zullen zijn, deze gedichten en verhalen die centraal staan in onze cultuur, met elkaar delen en zo bruggen bouwen tussen individuen en binnen gemeenschappen. Bekendheid met “Jack and Jill”, “Little Boy Blue”, “The Little Red Hen” en “The Ugly Duckling” creëert een kruispunt van gedeelde kennis en ervaring onder onze burgers.
In zijn “Voorwoord” van “Het nieuwe woordenboek van culturele geletterdheid: Wat iedere Amerikaan moet weten,” gaat Hirsch dieper op dit concept in: “Gemeenschap is opgebouwd uit gedeelde kennis en waarden – dezelfde gedeelde kennis die als vanzelfsprekend wordt beschouwd wanneer we een boek of een krant lezen en die ook als vanzelfsprekend wordt beschouwd als onderdeel van het netwerk dat ons met elkaar verbindt.”
Traditionele sprookjes maken deel uit van dat netwerk. Bovendien kunnen hun waarden en hun helden onze kinderen een kaart en kompas voor het leven geven. Zoals G.K. Chesterton schreef:
“Sprookjes geven het kind niet zijn eerste idee van de boeman. Wat sprookjes het kind geven is zijn eerste duidelijke idee van de mogelijke nederlaag van de boeman. Het kind kent de draak van dichtbij sinds het zijn eerste verbeelding had. Wat het sprookje hem geeft is een St. George om de draak te doden.”
Origineel gepubliceerd door The Epoch Times (21 september 2021): Wisdom and Wonder: The Magic of Fairy Tales
